Ere wie ere toekomt: Moerkerke heeft een Karel van Sint-Omaarsstraat

Ere wie ere toekomt: Moerkerke heeft een Karel van Sint-Omaarsstraat

Caroline Terryn

Na een valse start - op het eerste bordje stond Sint-Omaarsstraat - heeft de grootste Moerkerkenaar aller tijden nu ook zijn straat. Op 25 februari 2010 gaf de gemeenteraad de naam Karel Van Sint-Omaarsstraat aan een zijstraat van de Lcgcwcg. de verkaveling op de voormalige terreinen van Stijllux. Ze deed dat met eenparigheid van stemmen, na een openbaar onderzoek zonder bezwaren en op advies van de Raad voor Cultured Patrimonium, deelraad van de Stedelijke Culturele Raad. Nieuwe straten krijgen in Damme bij voorkeur namen die verwijzen naar oude plaatsnamen of verdienstelijke inwoners. En of Karel Van Sit-Omaars belangrijk is...

Opdrachtgever van een wereldberoemde kunstcollectie

Karel Van Sint-Omaars (°1533-f 1569) is voor Moerkerke belangrijk als feodale heer en kasteelbewoner, maar is vooral van intemationaal belang als de initiatiefnemer van een nu wereldberoemde kunstcollectie: een verzameling van 1429 prachtige en zeer natuurgetrouwe aquarellen van vooral planten, maar ook enkele van zwaimnen en dieren: vogels, vissen en viervoeters.

De oorspronkelijk losse bladen werden ingebonden en kregen de naam Libri Picturati (‘geschilderde’ boeken), gevolgd door het biblioteeknummer dat ze kregen toen de boeken na verblijf bij o.a. Karel van Arenberg en Friedrich Wilhelm van Pruisen in de Staatsbibliotheek van Berlijn terecht kwamen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wer­den ze in Polen in veiligheid gebracht en daar zijn ze nu nog, meer bepaald in de Biblioteka Jagiellonska, de bib van de universiteit van Kraukau.

Omdat de aquarellen niet gesigneerd zijn en evemnin een vermelding van de eerste eigenaar dragcn. raakte in de loop der eeuwen hun ontstaansgschiedenis vergeten. In 1936 werden ze verkeerdelijk toegeschreven aan de Nederlandse botanicus Clusius, de eerste directeur van de befaamde plantentuin van de Universiteit van Leiden.

Die foute toeschrijving werd in 1997 rechtgezet door Helena Wille. In 2008 doctoreerde ze aan de KUL met De albums van Karel van Sint Omaars. Zij bewees dat niet Clusius, maar wel Ka­rel van Sint-Omaars aan de wieg stond van de verzameling.

Het is de verdienste van Jacques De Groote om zelf via gedegen archiefonderzoek nog meer verbanden te leggen tussen Karel Van Sint-Omaars en de Libri Picturati en om, als eerste voorzitter van ‘t Zwin Rechteroever, binnen onze Heemkundige Kring op het grote belang te wijzen van Karel van Sint-Omaars (zie www.tzwin.be)

Karels prachtige Renaissancetuin

Lodovico Guicciardini’s Beschrijving van de Nederlanden

(1567) vermeldt Moerkerkes mooie lusten kruidentuin. Die werd in de 19^de eeuw heraangelegd tot het huidige kasteelpark in Engelse roinantische stijl. Ten westen van het kasteel lag een grote boomgaard, inaar daaraan herinnert nu nog enkel de verkaveling De Boomgaard... Karels trots was zijn botanische tiiin. een der eerste in Vlaanderen. Hij verzamelde er zoveel mogelijk ‘kruiden’ - nu zouden we zeggen planten - om ze te bestuderen: bckijkcn. vergelijken en classificeren.

Tzy vremde oft intlandsche cruyden

Per brief wisselde Karel met bevriende kruidenliefhebbers in heel Europa zaden en bo lien uit die hij dan het kiemen en in zijn eigen tuin planten. Om ze goed met elkaar te kunnen vergelijken het hij ze zo natuurgetrouw mogelijk naschilderen. Uit zijn aquarellencollectie blijkt dat hij zo ook exotische planten uit Azie, Afrika en Amerika ontving die toen pas in Europa waren ingevoerd, bij voorbeeld Turkse anemonen, hyacinthen, seringen en de Tulipa. Waarschijnlijk zijn Karels aquarellen van tulpen zelfs de oudste voorstelling van tulpen in de Nederlanden. In de 17^de eeuw zou Nederland ‘tulpengek’ worden: enonne bedragen - soms zelfs ter waarde van een herenwoning aan de Amsterdamse grachten - werden toen geboden voor een mooi gevlamde tulp, maar in de 16^de eeuw waren tulpen nog heel uitzonderlijk. En Karel van Sint- Omaars had dat in Moerkerke.

Van exotische tulpen tot madeliefjes

De meeste planten waren evenwel inheems. Karel het alles schilderen: bosaardbeitjes, zelfs grassen en netels - die in het Belgisch (=Nederlands) ook tvnghelkes heetten. Moerkerke - op de overgang van zandstreek naar polders - kende een grote diversiteit aan wilde planten. Ten zuiden van Moerkerke lagen er bovendien onontgonnen bossen, heide, moerassen en ten noorden van de polders de kust met duinen, schorren en kreken, waar telkens andere soorten planten gedijden. Karel ging er soms zelf naar op zoek, per koets. Clusius die twee jaar als secretaris bij Karel verbleef, beschreef hoe liij in de meimaand allerlei plantjes vond in de moerassen van de heide aan de tweede mijlpaal langs de weg tussen Maldegem en Brugge... samen met de illustere man Karel van Sint Omaars.

Hubsche conterfeytsels

Vele tijdgenoten loofden Karels plantenkennis. Volgens Lobelius had hij zijn ghelijcke niet ... onder alle de CruvdeLiefhebbers van Europa om alle de gheslachten van cruyden tzy vremde oft intlandsche te doen naer tleven conterfevten gheenen cost spaerende. Het maken (conterfevten) van de aquarellen moet inderdaad een fortuin gekost hebben. De rijke edelman Karel gaf de opdracht aan de getalenteerde Bruggeling Jacob Van Den Coomhuuse, die ook een hubsch conterfevtsel van vremde cruyden maakte voor Karels vriend op het kasteel van Leeskens. Karels collectie was echter bijzonder omvangrijk: minstens 1500 aquarellen! Van Den Coomhuuse had wellicht een paar medewerkers, onder wie vermoedelijk Pieter van der Borcht, die ook veel tekeningen maakte voor de houtsneden in de gekende kruidenboeken van Rembert Dodoens. Als het al Karels droom was om zijn aquarellen later te gebruiken om zelf een plantenboek uit te geven, dan heeft hij dat met kunnen realiseren, want hij leed aan een slepende ziekte en werd slechts 38. Na Karels dood hebben Clusius, Lobelius en andere 16^de-eeuwse botanici bepaalde aquarellen uit Karels collectie wel gebruikt voor hun plantenboeken gei'llustreerd met houtsneden, die in grote oplage werden gedrukt. Karels gedetailleerde aquarellen dienden als voorbeeld voor het laten maken van de houtblokken. De hout­sneden waren uiteraard grover dan de waterverfschilderijen. Na de druk werden ze wel stuk vor stuk met de hand ingekleurd. Voor de kleurkeuze werd weerom gekeken naar de originele kleuren van Karels aquarellen.

Eindelijk, na vier eeuwen, toch een publicatie!

In 2008 werden voor het eerst alle aquarellen van de planten in de Libri Picturati in een werk afgebeeld. Het Engelstalige, zeer fraai uitgevoerde boek Drawn after nature telt 1429 kleurenfoto’s. De meeste uiteraard op kleiner formaat, maar er zijn ook 90 reproducties die de volledige pagina beslaan. De Moerkerkse aquarellen zijn nu voor het eerst compleet toegankelijk voor een groot publiek in een indrukwekkend koffietafelboek. aldus de uitgeverij. Tot 31 december 2012 loopt een eindejaarsactie met een aanzienlijke korting. Misschien een ideetje voor onder de kerstboom? alle info:

www.knnvuitgeverij.nl/NL/webwinkel/0/0/2089

Dit detail van Mercators Kaart van Vlaanderen (1540) toont de nabijheid van bossen en heidevelden.
Het kasteel Leestkyn van Karels beste vriend Ma­thias Laurinus lag langs de Lieve. Leestjesbrug bestaat nog altijd in de vorm van de brug van de N34 over de afleidingskanalen.