Rond de bakovens (3): De ovendeuren
Het oventeam
De oudste ovens werden gesloten met een houten plank, die aan de randen en binnenzijde met klei beschermd werd tegen de hitte. In Raversijde werden enkele laatmiddeleeuwse vissershuisjes gereconstrueerd. Een ervan heeft een ronde oven. Hij lijkt sterk op de ronde Italiaanse pizza-ovens met hun boogvormige ovenmond. Het schilderij (boven) toont ook zo’n ronde oven met een houten deurtje in de vorm van een halve cirkel. Tijdens het stoken werd de plank weggenomen en trok de rook weg via de grote schoorsteenmantel.
Boven: houten ovendeur in een van de gereconstrueerde 15de-eeuwse vissershuisjes in het provinciedomein Walraversijde in Oostende. Links: Ferdinand De Braekeleer Jacht op de miiis 1873. www.artnet. com. Deze ronde oven staat in de keuken, niet buitenshuis.
De meeste bakovens zijn recenter en hebben een rechthoekige ovenmond met een ijzeren deur die in een frame past.
In zijn gezellige smidse legt Fernand Vandenkerckhove aan Caroline Terryn uit hoe zo’n ovendeur gesmeed werd (boven). Een simpele deur (zoals linksonder) bestaat uit plaatijzer en wordt opgehangen aan 2 duimen die met het kader in de muur vast gemetseld zijn. De ijzeren duim van 13 cm (hieronder afgebeeld) uit het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden (Nl) werd nabij Maastricht gevonden en was er gesmeed in de iste-2de eeuw na Chr.! Tot begin 20ste eeuw maakte de dorpssmid zo’n duimen zelf.
Ook de ovendeur was een werkje voor de lokale smid. Hij sneed de deur uit een ijzeren (kachel)plaat en klonk daarop twee gesmede hengsels die perfect op de duimen moesten passen. Daar komt vakmanschap bij kijken. Om een ijzeren lat in een ‘vloei’ uit te smeden, moet het ijzer in het vuur de juiste temperatuur krijgen en dan moet de smid er op het aambeeld op kloppen tot de lat een punt krijgt waardoor het een perfecte cirkel kan vormen die ‘vloeiend’ rond de duim past. Daarin zit het grote verschil tussen smeedwerk en massaproductie van koud geplooid metaal
Eens je daar oog voor krijgt, wil je zo ’n erfgoed behouden. Dat inaken ze niet meer en daardoor alleen al zal het alsmaar waardevoller worden. De hengsels (hcmge) werden met in het vuur verwarmde klinknagels (revetten) op de plaat geklopt. De grendel paste precies in het ijzeren kader (de swee).
Fernand Vandenkerckhove maakte deze replica (boven) van de versleten ovendeur van de hoeve aan de Oude Damseweg in Damme, waar we het in een volgend nummer over zullen hebben. Deze deur heeft een extraatje: een schuifdeurtje om in de oven te kijken en het bakproces te volgcn. zonder de hele deur te moeten openen. waardoor de oven zou afkoelen.
Naast de ovendeuren die de dorpssmid maakte, waren er ook gietijzeren deuren die kant-en-klaar uit de staalfabriek kwamen. Deze zware deur in fonte (boven) komt van de hoeve aan de Waterpolder 2 in Moerkerke, waar Bond Zonder Naam (BZN) in 2014 haar Stiltecentrum voor de zinzoekende mens zal openen. Bij de voorstelling van dit project in juni 2011 werd de keuken voorgesteld als ontvangstruimte omwil-le van de stemmige sfeer met de grote open haard met de ovendeur en oven.
Toen de zware renovatiewerken volop bezig waren, vroegen we de lokale medewerkster van BZN of de oven wel zeker zou blijven. De hoeve en de oven is van 1858, maar rond het oventje waren er in de loop van de 20ste eeuw enkele kamers bijgebouwd. Het toeval wil dat uitgerekend die middag een grote machine de latere aanbouw ging slopen, inclusief de oven. Patrick Hanjoul, de directeur van BZN heeft net op tijd ingegrepen: de oven werd gered en veiligheidshalve werd de aanbouw met minder zware middelen gesloopt. (foto ’s voor en na de sloop). We mogen hopen op een mooie restauratie.
Foto’s © Eddy Acke of Caroline Terryn, tenzij anders vermeld
[DOWNLOAD HET OORSPRONKELIJK DOCUMENT]