Rond de bakovens: het stoken (2)
Het bakhuis van hoeve Bernaertsbilk, Vlienderhaag 5, Lapscheure
Het oventeam bezocht op 8 maart 2012 het bakhuis van de piekfijn onderhouden grote polderhoeve aan de Vlienderhaag, op zo ’n 800m van de Damse Vaart Oost en 1800m ten noorden van het Leopoldkanaal. De familie Breemersch pachtte het goed al twee generaties, toen de derde het in 1980 kon kopen. Johan (56) houdt 150 ‘zware beesten’; dit zijn runderen voor de vleesproductie. Hijzelf heeft niet meer meegemaakt dat het bakhuis naar vers gebakken brood geurde. Zo ’n 60 jaar geleden stopte zijn grootmoeder met bakken. Tot dan bakte ze wekelijks zo ’n 20 broden.
Vergeleken met de drie ovens die we in het decembernummer van 2011 bespraken, is dit een ‘bakoven de luxe’. Hier geen vloer van gestampte aarde, maar gebakken plavuizen en enkele grotere natuurstenen tegels. Dit bakhuis werd vroeger dan ook tijdens de zomermaanden gebruikt als woonkeuken. Slapen deed men wel nog in het woonhuis, maar men spaarde de leefruimten van het huis voor ‘s winters. Het bakhuis, een kamer van 5m op 4m was een ruime zomerwoonkeuken. De deur zit in de voorgevel (foto boven), die een nokhoogte heeft van 6m. In de zijgevel (foto midden; in totaal 6,6m lang) zit ook een deur, maar die geeft toegang tot een extra bergruimte. De achtergevel mat oorspronkelijk 5,30m. Ook hier is er een ruimte met een buitendeur. Op de volgende foto staat Johan Breemersch voor die deur en is Wilfried Morre van het oventeam de maat aan het nemen van de onderoven, die in close up staat op de onderste foto. De oven en onderoven zijn hier dus inge- bouwd in het groter geheel; elders zijn ze meestal aangebouwd onder een eigen dakje.
De onderoven
De onderoven is een stevig stenen gewelf waarop de eigenlijke bakoven rust. Dat gewelf was meestal open en werd hier als opslagruimte gebruikt voor de takkenbos- sen van vooral wilgenhout waarmee de oven werd gestookt. De wilgen werden ’s winters geknot en de takken gebonden. Daarbij moest men ze goed samenpersen opdat het bindsel niet zou lossen als de takken bij het drogen gingen krimpen. Daar- voor gebruikte men het bindpaard (zie kaderstukje MOT). De takkenbossen werden eerst gedroogd op een houtstapel, de houtvumme. Gedroogde takkenbossen ver- huisden dan naar de onderoven, om daar onder de warme oven volledig te drogen.
De oven stoken
Voor dat het deeg in de oven gestoken werd, moest hij eerst worden opgewarmd door in de oven zelf vuur te stoken. Deze oven (foto rechts midden) is , zo’n 35cm hoog, 70cm breed en 2,2m diep, eindigend op een kwart bol. Hij beantwoordt daarmee aan de typisch Franse oven (tekening rechts) zoals die in 1760 werd afge- beeld in de Encyclopedie van Diderot. (zie www.mot.be), behalve dat de onderoven buiten uitgeeft en dat het ovendeurtje niet naar beneden openklapt, maar zijwaarts opendraait. Eens de oven vol zat, stak men het stro en de takken in brand. Zolang het vuur brandde stond de ovendeur (30x60cm) open zodat er zuurstof aan kon en de rook kon ontsnappen via de schouw. Als de vuurvaste smalle ovenbaksteentjes wit van hitte waren, werd het tijd om het vuur goed over heel de ovenvloer te verspreiden. Als er geen vlam meer was, werden alle gloeiende kooltjes met het rakelijzer uit de oven gerakeld, de oven gezuiverd en de deegballen in de oven geschoven. Op de foto rechts heeft Eddy Acke van het oventeam een ovenhaak of rakelijzer vast. Bij Eddy spraken ze thuis op Platheule van de ’poke’, een andere naam is ‘loete’.1 De oven ging dicht en bleef lang heet om- dat hij rondom rond goed gei'soleerd was met fijn zand, zoals de tekening van de Encyclopedie toont.
Tot zover het verslag van dit bako- venbezoek. Vroeger had elke hoeve een bakhuis. Elders in Vlaanderen zijn er nog amper bewaard. In Damme zijn er nog veel over, maar hoe lang nog? Voor ze ook hier verdwijnen willen we ze zoveel mogelijk beschrijven. De volledige gegevens en alle foto's sturen we door naar het Museum voor Oude Technieken in Grimbergen. Zij heb- ben al meer dan 3000 bakovens gei’n- ventariseerd en ze willen er nog meer. Zie: www.mot.be
MOT redt de bakovens
Het Museum voor Oude Technieken wil niet enkel de ovens leren kennen, maar ze ook hergebruiken, al was het maar om ‘s zomers eens een tuinfeest met zelf gebakken pizza’s te geven. De website geeft allerlei tips om een oven te herstellen of er zelfs een te bouwen. De site leert nu ook takkenbossen bin- den. Het museum heeft een oud bind- paard ‘van stal gehaald’. Met dat een- voudig maar vernuftig toestel bonden onze voorouders snel een bos takken stevig samen. Interesse? Op www.mot.be vind je een bouwplan voor een eenvoudig bindpaard, ge- maakt op basis van een museumstuk.
Het Damse bakoventeam
Weet u in groot Damme bakovens staan? Kent u de fijne kneepjes om een oven te stoken? Heeft u recepten, anecdotes of andere tips? Altijd welkom bij Wilfried Morre, Fernand Vandenkerck- hove, Eddy Acke, Andre Haegeman en Caroline Terryn. Onze gegevens vindt u vooraan in de bestuurslijst of via www.zwinrechteroever.be.
Foto’s © het oventeam, 2012
1. DEVLIEGHER L., Landelijk & am- bachtelijk leven, Brugge, 1998, p.40.
[DOWNLOAD HET OORSPRONKELIJK DOCUMENT]