Is er een verband tussen het Leopoldskanaal en de Moerkerkse kapelletjes OLV van de Waterhoek en OLV ter Koortsen?

Is er een verband tussen het Leopoldskanaal en de Moerkerkse kapelletjes OLV van de Waterhoek en OLV ter Koortsen?

Caroline Terryn

Toen u deze titel las, dacht u misschien: “Wat een rare vraag: een ver­band tussen een kapel en een kanaal...”. Toch zijn er aanwijzingen dat er een verband is en wij gaan ernaar op zoek. Juist zo’n zoektocht maakt geschiedenis boeiend en geschiedschrijving soms zelfs een beetje ‘spannend’. Je verdenkt iets, uit een vermoeden en gaat dan bijna als een detective op onderzoek. Een archeoloog graaft daarvoor in de grond, een historicus zoekt de bewijsstukken in oude papieren.

Elke zoektocht begint eerst met een vraag of veronderstelling, de ‘hypothese’. Hier dus de band tussen de kapelletjes en het kanaal. Hoe komen we er bij? De link is uiteraard in de eerste plaats te danken aan onze interesse voor beide onderwerpen. Die interesse wortelt in het heden. Ook dat is typisch aan historici: ze bekijken het verleden vanuit hun eigen tijd en willen wat hen bezig houdt in het heden, onderzoeken in het verleden. Zo is dat altijd al gegaan. Zolang geschiedenis enkel door de adel beoefend werd, ging geschiedenis vooral over stambomen en veldslagen. Dat is al lang voorbij. Sinds de democratisering van het onderwijs wordt ook de ‘geschiedenis van de kleine man’ geschreven. Naarmate ook meisjes afstudeerden ontstond interesse voor ‘vrouwengeschiedenis’ en nu houdt de jongste lichting historici zich bezig met ‘eco-geschiedenis’: het mi­lieu in vroeger tijden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat wij nu in Damme een gezonde belangstelling ontwikkelen voor de geschiede­nis van de kanalen en al wat daarmee verband houdt.

Een eerste link betreft het kapelletje waaraan Denis Raman een artikel wijdde dat u op voorgaande pagina kon lezen. Zoals gebruikelijk bracht Denis op een van vorige bestuursvergaderingen zijn laatste aanwinsten mee. Hoe hij het doet is ons een raadsel, maar telkens heeft hij weer wat anders mee. Oude dingen uit de streek, gekregen van mensen van hier. Denis lijkt wel een magneet van lokaal erfgoed.

OLV ter Koortsen en de moeraskoorts

In het boekje van OLY ter Koortsen uit 1926 viel ons oog op deze passage op p. 7.

Nu, gelijk men weet, in het Noorden van Vlaanderen, liggen de Polders, en het werk dat in de landen geschiedt, is zeer ongezond. Wie niet kloek en sterk is, valt in korten tijd als slachtoffer der “ Polderkoorts Ook de inwoners van Moerkerke, Siisseele, en Lapscheure gingen in de polders werken en ook bij hunne kinderen en jongelingen maakte de ziekte vele slachtoffers.

Over de ‘polderkoorts’ zijn al vaak terloops, de meest uiteenlopende zaken geschreven. Daarom publiceerde P. De Baets in het tijdschrift Biekorf in 2004 een prachtig overzichtsartikel onder de titel: Malaria in West- Vlaanderen? Die vraag lijkt al even bizar als zeggen dat in Moerkerke Maria aanbeden werd tegen malaria. En toch...

Opschrift boven deur. Foto gemaakt n.a.v inhuldiging kapel in 1926
Foto postkaart, in boekje OLV ter Koortsen

Polderkoorts = moeraskoorts = malaria

P. De Baets laat er geen twijfel over bestaan: drie woorden voor dezelfde ziekte. Als andere benaming gold ‘polderstier’, ‘veldstier’, ‘noorsche stier’, fievre paludienne (paludisme). Raar, maar waar: in Moerkerke kon je dus malaria krijgen. Nu moet je daarvoor naar tropische streken trekken, maar toen kon je ook hier de ziekte opdoen. In heel West-Europa trouwens. En tot nog niet zo lang geleden. Pas in 1970 werd Nederland officieel malaria-vrij verklaard.

Nu zijn wij geneigd malaria te associeren met tropen, muskietennetten en muggen. En inderdaad malaria wordt veroorzaakt door een parasiet die bij de mens wordt overgebracht via muggenbeten. We besparen u de latijnse namen en soorten; die kan u lezen in het Biekorfartikel van P. De Baets. Wat we wel meegeven: het zijn enkel de muggenvrouwtjes die steken.

Al in 1717 had een wetenschapper het verband gelegd tussen moeras­koorts en muggen, maar de parasiet werd pas in 1880 ontdekt en de ontdekking van de ‘malariamug’, de Anophele muggen, waarvan er dus ook bepaalde soorten bij ons voorkomen, gebeurde pas in 1897. 

Tot eind 19^de eeuw dacht men niet aan muggen. Pas in de 20ste eeuw drong het tot de bevolking door dat zij de boosdoener waren. Volksgezondheid verspreidde toen bij de Nederlandse dokters affiches met slogans als:

Ziet ge muggen lang van poot,
aarzel niet maar sla ze dood.

Voordien wist men niet beter dan dat moeraskoorts kwam van uitwasemingen’ van stilstaand water. De vele poelen en kreken vormden een groot gevaar in de polders, net als de vennen in de veldgebieden. De koortsaandoening sloeg vooral toe na een warme periode. De lokale bevolking kon er doorgaans beter tegen dan buitenstaanders, maar als de patient verzwakt was, was de koorts dikwijls dodelijk. Vanaf midden 19de eeuw konden dokters de koorts weren met kinine, maar de arme bevolking had geen dokter. Zij konden enkel bidden en hulp vragen aan OLV ter Koortsen.

Rond 1925 schreef de Moerkerkse onderpastoor R. Passchier in zijn prachtig handschrift: Opzoekingen aangaande Moerkerke: “voor de jaren 1847, heerschte te Moerkerke en in ‘t omliggende eene ziekte eigen aan deze streken, namelijk de polderkoorts. Geene vreemdelingen uit het zuiden weerstonden aan den invloed der giftige uitwase­mingen die uit de dan bestaande moerassen, poelen, en natte gronden opstegen en weinigen ontsnapten aan de dodelijke gevolgen. Dank aan de goede waterafleiding die er heden bestaat is de streek gezond geworden en de polderkoorts is teenemaal geweken. »

(wordt vervolgd)