Sleckeput/Slekkeput - 19 juni 2006 : Het einde van een Dams erfgoed

Sleckeput/Slekkeput - 19 juni 2006 : Het einde van een Dams erfgoed

Een historisch overzicht vanaf 1995 tot vandaag: 11 jaar later.

Denis Raman

De blootgelegde resten van de Slekkeput in 1995: een authentiek stuk Dams verledcn herleeft. Foto Hendrik De Leyn

Bron: onderzoek Jacques De Groote met de bijkomende informatie van de heemkundige vereniging ’ T Zwin rechteroever grondgebied Damme.

De bedoeling om dit artikel te publiceren is een bewuste en onder- zochte keuze omdat precies in 2006 Monumenten en Landschappen, Erfgoedverenigingen in Vlaanderen, de mond vol hebben over het be- vvaren van monumentjes van ons Vlaams erfgoed : maar het kan ver- keren, voornamelijk in Damme.

Niettegenstaande diverse verzoeken via allerlei instanties en ook bij de Damse cultuurmensen, zijn we er niet in geslaagd een subsidie tot renovatie van de Slekkeput los te maken, wel is er een overheidssub- sidie toegekend om dat 17de eeuws uniek monument dicht te gooien, en zoals men dat heel mooi verwoordt : de Slekkeput is een Z-E-N- monument geworden: (zonder economisch nut).

De Slekkeput verdwenen!

Deze sluis werd waarschijnlijk in gebruik genomen na 1660, bij het verleggen van de loop van de Lieve buiten de stad in de buitengracht van de stadswallen.

Op de kaart van J.M Koeck uit “Toonneel der steden van de Veree- nighde Nederlanden met hare bcschrijvingen” van J. Blaeu, Amster­dam, dl. II, 1649, biz. 296 (AR) staat er geen enkele aanwijzing, noch tekening van deze sluis op de huidige site. Op de geschilderde kaart van J. Lobbrecht uit 1660 staat er een sluis aangegeven op dezelfde plaats.

De kaart van de streek tussen Brugge en Damme, opgemaakt door J. Plante in 1674, en gekopieerd door D. Segers, landmeter van het Brugse Vrije, in 1755 (RA Brugge, Kaarten en Plannen, nr. 670), geeft deze sluis ook niet weer.

Daarentegen is de sluis zeer goed te situeren op het plan nr. 29 “la villa dc Dama”, uit de atlas “Plantas de las principales Villas que su Mag Catolica tiene en los paises bajos con sus fortificaciones como estan en este ao 1688” opgemaakt door kapitein Juan Antonio Sna- vels en op de kaarten van het begin van de XVIIIde eeuw, nl. op de kaart “Carte du pays entre Bruges et la Redoute de Becaf, les canaux de St. Donas et de Damme” uit 1703 (AR, Kaarten en plannen, inven- taris in handschrift, nr. 543), op de kaart “Plan de la ville de Damme et de ses environs” uit dezelfde periode (AR. Kaarten en plannen, in- ventaris in handschrift, nr. 544) en op het project voor de vergroting van het hoornwerk uit 1706 (AR. Koninklijke Raad van Philips V, nr. 529).

Op het plan van Damme uit 1756 (AR. Kaarten en plannen in hand­schrift, nr. 1625) is de sluis nog altijd zichtbaar en loopt de weg -nu de Rabattestraat- rond de sluis, alsook op het plan van het hoornwerk, opgemaakt door den “gesworen Landmeter C.J. Bouuaert” op 09 03 1782.

Op het plan van het hoornwerk uit 1784 (RA Brugge, Fonds Mestdag, nr. 2202) is de sluis niet meer zichtbaar, maar wel nog het sas van de Lieve en op het plan “Plan des fortifications et travaux de la defense de la Ville de Damme (Flandre occidentale) leve et dresse par le sous- signe Capitaine Commandant l’Artillerie de Siege, A Damme, ce 25 fevrier 1832. De Contreras” (Koninklijk Legermuseum, Kaarten en plannen, Fonds Versterkingen, Damme A/1) is de sluis niet meer aan- gegeven en loopt de weg reeds over het deel van de sluis en van het sas, zoals het nu ook het geval is.

Waarvoor heeft deze sluis gediend en wanneer werd ze gebouwd?

Als we de plannen van Damme uit het midden van dc XVIdc eeuw analyseren, (nl. plan van Damme bewaard in de Koninklijke Biblio- theek, Plandschriflenkabinet, nr. 22090, en het panoramisch plan van Damme door Marcus Gerards uit 1562, uit het plan van Brugge, AR Brugge, Kaarten en Plannen, nr. 1040) dan vinden we daarop geen enkele aanwijzing van deze sluis, wel van de sluis die Slekke wordt genoemd.

De Slekke werd in 1548 (SAB, 288, Zwin, Pf. 2, Rekeningen van Roeland vander Vlamincpoorte, 1448-1555) door Brugge gebouwd in verband met het graven van de Verse vaart en het rechttrekken van de Zoute vaart.

De sluis in de Slekkeput in Damme heeft daarmee niets te maken, maar werd gebouwd na het verleggen van het laatste deel van de Lie- ve in de buitenste gracht van de fortificatie van Damme in 1660. ( De Lieve, een kunstmatig kanaal gegraven in de 13de eeuw door de Gentenaars naar Damme: over de hele loop van die Lieve zijn er ra- botten gebouwd om enerzijds de waterstand op peil te houden, in het andere geval om de ‘bootjes’ te versassen).

Er werd een rabot gebouwd op het eindc van de Lieve om en dit deel van de Lieve en de stadsgracht op peil te houden.

De sluis op de Zoute vaart werd ernaast gebouwd.

Deze laatste moest dienen als schutsluis, namelijk om het zeewater, dat toen nog bij hoogtij door de Zoute vaart - vandaar de naam - tot aan de sluis kwam, tegen te houden en het overtollige landwater naar zee te laten vloeien.

Door deze sluis voeren geen schepen. (In die lijd was het beheersen van water een zaak van levensbelang, vandaar ook dat mensen zich bijzonder interesseerden voor het bouwen van sluizen).

Deze sluis heeft enkel gedurende een korte periode dienst gedaan, ge- zien ze van de Zoute vaart werd gescheiden door de aanleg van het Hoornwerk van Damme in 1701.

Vanaf dit ogenblik vloeidc er geen water meer door de sluis.

Dit is duidelijk te zien op de kaarten uit 1702 en 1745 (Service Hislo- rique de l’Armee de Terre, Chateau de Vincennes, Archives du Genie, Article 14, Places etrangeres, dossier Damme 1701-1803).

Wat betekent de naam 'Slekkeput'?

Wat betreft de naam ‘Slekkeput’ moet men het volgende in acht ne- men. Deze naam is sinds onheuglijke tijden door de Dammenaars aan deze put gegeven, daar ze wisten dat hier ergens een Slekkesluis had gelegen. Er is nooit een put geweest aan de echte Slekke, die ca. 100 meter verder in de richting van de stad op de Zoute vaart werd ge­bouwd in 1548.

Wat de officiele naam betreft: de sluis werd op vraag van de Raad voor Cultured Patrimonium en Toerisme van de stad einde 1997 als monument wettelijk beschermd als ‘het sas van het Zwink Dit is dan ook de officiele naam, maar zolang de sluis niet gerestaureerd is, kunnen we rustig verder spreken van de Slekkeput.

Wat zal er met deze sluis nu gebeuren?

Jacques De Groote : ‘In 1995 heb ik mij voor de eerste maal over de­ze sluis gebogen. Ik heb dan de sluis gedurende enkele maanden op- gekuist. Toen schreef ik ook het volgende:

“Bij nazicht van de staat van de “Slekkeput” hebben wij, in de perso- nen van Jacques De Groote , Manu De Witte en Monique Maton, sa- men met de heer Johan Termote van Monumenten en Landschappen, de heer Guido De Laender van Natuurreservaten-Damme en de heer Bert Van Haecke , vastgesteld dat deze sluis in een erbarmelijke toe- stand verkeert en dat het hoogdringend is dat er iets aan gedaan wordt.”

“Het doel zou moeten zijn deze sluis, daterend uit het einde van de 17de eeuw, die het enige zichtbaar restant is van de aanwezigheid van het Zwin te Damme, te restaureren.”

Huidige Situatie.

“De sluis is overwoekerd met onkruid. Er groeien bomen op de bo- dem en tegen de zijkanten van de sluis. De wortels kunnen niet ver- ankercn, doordat zij niet door de vloer van de sluis geraken. Daardoor zijn de bomen omgevallen en hebben delen van de sluismuren met zich meegetrokken. Het is ook mogelijk dat een deel van de vloer be- schadigd is. Andere bomen zijn verankerd in de muren. De put wordt soms gebruikt om er afval in te storten. Er werden ook, bij het plan- ten van nieuwe bomen Iangs de Rabattestraat, bomen geplant boven op de muren.”

De sluis is opgenomen in de folder “langs Vlaamse wegen- Damme”,uitgegeven door de Stichting Monumenten en Landschap­pen vzw, met foto, maar de toestand is in werkelijkheid zodanig, dat men de sluis niet meer kan zien.

Een kort geschiedkundig overzicht:

Hoe kwamen we hiertoe? “De sluis werd in 1971 door de heer Ph. Duprez opgegraven . De beschrijving ervan werd opgenomen in “Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen - Damme” van Dr. L. De- vlieger. Sindsdien is er niet veel meer gebeurd.

Er werd zogezegd een akkoord gesloten tussen het gemeentebestuur en de toenmalige “Uilenspiegelvereniging”, die de Slekkeput zou on- derhouden en er een natuurprojekt zou van maken. Dit gebeurde niet. Natuurreservaten-Damme laat weten dat dit akkoord er nooit kwam.”

In deze slechte toestand laten en dus laten verkommeren. Opkuisen en terug zichtbaar maken voor het publiek. Bij deze optic zou er tenminste een bord moeten komen met uitleg en een af- sluiting.

De sluis restaureren en dit ofwel met gemeentelijke gelden en subsidising, ofwel door sponsoring. Daar de “Slekkeput” binnen de afbakening valt van het klasseringsbesluit Stadswallen Damme van 13 oktober 1986 is het mogelijk Gemeenschapsgelden te bekomen voor de restauratie.

“Er moet in elk geval zo vlug mogelijk iets gebcuren om verder ver- val tegen te gaan en er werk gemaakt worden om de sluis te behou- den en te restaureren.”

Wat er reeds gcdaan werd (22 juni 1995).

“Enkele mensen van de Raad, nl. Jacques De Groote , Willy De Lo- bel en Manu De Witte zijn, ten persoonlijke titel, begonnen met de opruiming van de overwoekerende vegetatie en met de opkuis van de omgeving.

Pertinente vragen:

Zou het mogelijk zijn dat het personeel van de gemeente voor het toeristisch seizoen de takken, die nu op dal grondgebied liggen, weg- voert en de wortels uit de sluis verwijdert? Dit kan enkel machinaal gebeuren en onze Raad heeft daar de middelen niet voor. Er moet wel voor gezorgd worden dat de sluismuren en de vloer van de sluis, die uniek is, door deze werken niet beschadigd worden. Kunnen de bomen, die nu boven de muren geplant zijn, in de goede periode ver- plant worden?

Zou het ook mogelijk zijn een omheining te plaatsen rond het grond- stuk, zodat het niet kan dienen voor het storten van afval, zoals het in het verleden het geval was en zodanig dat er geen ongelukken kunnen gebeuren met spelende kinderen.”

Toen werd beslist dat de sluis belangrijk genoeg was om ze te restau- reren en om ze te laten beschermen.

“In 1997 vroeg ik de bescherming aan de bevoegde minister aan. Ein- de van het jaar was het zover. Ondertussen had ik ook het nabijgele- gen laatste rabot van de Lieve gelokaliseerd.

Toen besliste de stad om gelden aan de restauratie te besteden. Gedurende verschillende jaren werd er steeds een som op de begro- ting geplaatst, maar op het einde van iedcr jaar werd de som op de begroting van het volgende jaar geplaatst.”

MAAR....

Foto Marc De Baets.

Toen er in 2004 door het schepencollege werd beslist om eindelijk werk te maken van de restauratie, kreeg het college van Monumenten en Landschap, na aanvraag om subsidie, het antwoord dat zij beslis- ten dat de sluis niet zou gerestaureerd worden maar wel volledig moest worden afgedekt. Het stadsbestuur reageerde niet, maar heeft dit ad vies zeer graag aanvaard!

De Slekkeput is ondertussen gedempt en de sluis is na 350 jaar verdwenen.

Dit was de oudste nog bestaande sluis in Vlaanderen.

Met is de tweede maal in twee jaar tijd dat een belangrijk relict in Damme wordt begraven . We kunnen ons dan ook afvragen wat er zal gebeuren met het Sint-Janshospitaal, dat binnenkort als rusthuis wordt verlaten!

"Daar er momenteel niets meer zichtbaar is van het laatste relict van de haven van Damme en gezien men de moeite zelfs niet heeft gedaan om dit monument volledig op te meten, heb ik het gedaan en heb ik van de sluis een 3D presentatie gemaakt. Zo blijft er ten min- ste nog iets zichtbaar van dit belangrijke monument”.

Op de tekening staan maar 2 windassen afgebeeld. Normaal inoeten er nog 2 aan deze zijde van het sas staan.

Jacques De Groote en de Heemkundige Kring ’ T Zwin rechteroever Damme”.