Is dit Bokrijk? (Over schuren)

Is dit Bokrijk?

Caroline Terryn

Verdwenen schuur van hoeve (nabij) 't Bolleken, Sijsele
Foto 1953, anonieme fotograaf, Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium

Neen, dit is niet Bokrijk, maar Sijsele, amper 50 jaar geleden. Volgens de gegevens in het fotoarchief hoorde deze schuur bij 't Bolleken, één van de grotere hoeves van Sijsele, langs de zuidzijde van de Antwerpse Heirweg, ten westen van de Bolakkerstraat. Volgens Romain Verniest die er de mensen uit de buurt over vroeg, hoorde de schuur bij de hoeve van Hector Van Nevel, dicht bij 't Bolleken.

De foto werd genomen in 1953. De fotograaf - zijn naam is even onbekend als die van de twee koeien op de foto - heeft toen een hele reeks schuren in Damme en omstreken op de gevoelige plaat gelegd. Oude schuren, sommige uit de 17de eeuw, andere, zoals deze houten schuur, uit de 18de eeuw. Eeuwenoude schuren dus. Schuren die nu nog een halve eeuw ouder zouden zijn geworden als ze ondertussen niet waren verdwenen.

Verdwenen schuur van hoeve ’t Bolleken, Antwerpse Heirweg, Sijsele - Foto 1964, Weyns, Archief Openluchtmuseum Bokrijk, Limburg

Toen Weyns, conservator van Bokrijk de schuur van ’t Bolleken in 1964 fotografeerde was het strodak al erg verwaarloosd; enkele jaren nadien werd de schuur afgebroken. Recent werd in de Veldstraat nog een schuur uit 1784 gesloopt…

Verdwenen schuur van hoeve De Buck, Veldstraat, Sijsele - Foto 2004, Hendrik Deleyn

De schuur van het Hof van Sijsele

Gevel schuur van het Hof van Sijsele - Foto 2004, Hendrik Deleyn

Gelukkig zijn nog niet alle oude schuren verdwenen. Die van het Hof van Sijsele houdt nog stevig stand, al is de oude dame al 225 jaar! Op één van de stijlen van de doorrit staat immers in sierlijke letters gebeiteld: Gemaeekt in het yaer 1780 Bewont door Gabriel Sabot. De kranige dame is nog bijna volledig intact. Ze heeft een prachtig geraamte in eikenhout.

Bezoek ze op Open Monumentendag, zondag 11 september 2005. Dan gooien wij haar schuurdeuren wagenwijd open.

Binnenzicht schuur van het Hof van Sijsele - Foto 2004, Hendrik Deleyn

Open Monumentendag heeft dit jaar ‘hout’ als thema. U komt er alles te weten over hoe de houten schuur in 1780 in elkaar werd gestoken en waarom toen juist gekozen werd voor een ankerbalkgebinte met daarop een jukgebinte en een nokstijl. En waarom voor de jukstijlen beter kromhout gebruikt werd. En waarom voor de gebinten eik werd gebruikt en voor de kepers grenenhout. En nog veel meer…

Ook hoe de schuur generaties lang gebruikt werd: hoe de boeren de oogst binnenreden en de korenschoven tot in de nok optasten. Hoe ze dan ’s winters maandenlang het graan dorsten, eerst met de vlegel, later met de dorsmachine. Op 11/9 zullen we ook allerlei houten landbouwwerktuigen uit het Agrarisch Museum van Donk tentoonstellen én laten werken. Heeft u ooit nog aan een wanmolen gedraaid? Nu kan het terug!

Wanmolen - Foto z.d., Archief Nederlands Openluchtmuseum Arnhem (via website)]

Voor wie dit toestel niet kent: een wanmolen is een toestel om het kaf van het koren te scheien. Graankorrels moesten eerst uit de korenaren worden losgeslagen met een dorsvlegel, een ‘vlei’. Dat was een zwaar en ongezond (want erg stoffig) werk. Na het dorsen moesten de graankorrels nog worden gezuiverd van het kaf, de dorre schutblaadjes die rond elke graankorrel zitten; het kaf van het koren scheiden heet wannen. Dat is een lastig werkje, maar er is één voordeel: kaf is lichter dan graankorrels. Als men het graan omhoog werpt kan het kaf in de wind wegwaaien. Men wande door het graan in een wan op te schudden, zodat de wind het lichte kaf weg blies en de zwaardere graantjes in de wan achterbleven. Eeuwen lang heeft men dat zo gedaan. Een wan is een grote platte mand uit riet of hout.

Wan - Foto z.d., Archief Nederlands Openluchtmuseum Arnhem (via website)

Totdat in de 17de eeuw een pientere boer (of was het een boerin?) de wanmolen uitvond. De wanmolen is een soort ventilator, een ‘windmolen’ waaraan je moet draaien om wind te maken. De schoepen veroorzaken in het toestel een luchtstroom die het kaf wegblaast.

1. schoepenas
2. graanzeven
3. gedorste koren
4. kaf
5. grof vuil
6. onkruidrooster
7. onkruidzaden
8. zuivere graankorrels

Wanmolen - Tekening uit: Bezoekersgids. Landbouw- ambachten- en karrenmuseum. Provinciaal Museum Buiskampveld, Beernem, Brugge, 2000, p. 36

Het graan dat uit de wanmolen viel werd vervolgens met een houten schop opgeschept en nogmaals gezeefd in een zeef (die aan de zoldering hing) totdat de laatste onzuiverheden uit het graan waren. Pas dan kon het graan in de zaadzolder opgeslagen worden. Daar moest het wachten om gemalen te worden of als zaaigoed voor de volgende oogst te dienen.

Klinkt u dit bekend in de oren? En weet u er nog meer over? Dan bent u de geknipte man of vrouw om het aan ons uit te leggen en te tonen. Wij zijn op zoek naar mensen die het allemaal nog hebben meegemaakt en het kunnen vertellen. Ook andere verhalen over de oogst en over het bouwen en onderhouden van de schuur zijn welkom. Alsook foto’s van schuren in groot Damme; misschien heeft u nog foto’s van familiefeesten die in de schuur doorgingen.

Wij zoeken ook nog mensen die ons op Open Monumentendag willen helpen door bij voorbeeld een oogje in het zeil te houden bij de voorwerpen die we tentoonstellen of die mee willen helpen in het cafetaria dat we dan samen met de Landelijke Gilde uitbaten. Het is niet de bedoeling dat de vrijwilligers de hele dag op post zijn; een uurtje of twee is voldoende. Ook bij de voorbereiding kan u misschien nog een handje toesteken. Of op maandag, als de schoolkinderen de schuur komen bezoeken.

Dorsvlegel - Foto Hendrik Deleyn - Agrarisch Museum Smoefelbeekhoeve Donk

Kortom, wij zijn op zoek naar vrijwilligers. Bent u laaiend enthousiast of twijfelt u nog een beetje, bent u oud of jong, man of vrouw,… maakt niet uit: iedereen is welkom. Kom vrijblijvend naar onze informatievergadering in de schuur op zaterdag 25 juni 2005 om 14 uur; afspraak aan het kruispunt Dorpsstraat – Stationstraat (de schuur ligt er vlakbij, maar is niet zichtbaar van op de straat).