Belle Maertensstraat eert Moerkerkse schooljuffrouw

Belle Maertensstraat eert Moerkerkse schooljuffrouw

Denis Raman

De “Belle Maertensstraat ” met links het gewezen klaslokaal - derde graad - van de Gemeenteschool, dat nu is geintegreerd in het gemeenschapscentrum ‘De Lieve ’.

De Belle Maertensstraat is een zijstraat van de Moerkerkebrug. De recent getrokken straat heeft aan de ene zijde nieuwe huizen en aan de overkant de vroegere gemeentelijke jongensschool. De straatnaam werd officieel toegekend in de gemeenteraadszitting van 23 oktober 2003. Een eerste voorstel voor de straat was Gemeenteschoolstraat, maar dit voorstel werd verworpen. ‘Belle Maertens’ verwijst naar een onderwijzeres die rond 1840 - nog voor het ontstaan van de gemeenteschool - school hield in haar huis. Dat stond 150 m ten zuidoosten van de Belle Maertensstraat: de Lieveberm Oost 13.

De school van Belle Maertens

De school van Belle was een van de kleine huisschooltjes waar de kinderen leerden lezen en schrijven en vooral werden klaargestoomd voor het ontvangen van de Plechtige Communie. Een ander schooltje was gevestigd in de herberg D’hoogte aan de Weststraat. Nog andere leerlingen kregen les van de koster in de kosterswoning. A1 die schooltjes wer­den in 1842 vervangen door een officiele gemeenteschool voor de jongens, terwijl de meisjes voortaan les kregen van de zusters Maricolen. De schoolwet van 1842 wilde het lesgeven professionaliseren. Van een bijverdienste werd het een hoofdberoep voor speciaal daartoe opgeleide onderwijzers.

Onderpastoor Passchier deed rond 1925 opzoekingen over Moerkerke en schreef over onderwijzeres Belle Maertens de volgende tekst: “Er waren in 1842 in Moerkerke 5 scholen. Van al die scholen stond die van Belle Maertens hoogst in faam. Zij werd zelfs bezocht door leerlingen van andere parochies en telde een ongehoord aantal leerlingen.

Ze was overbevolkt. Het ganse huis was letterlijk volgepropt met schoolkinderen. Heel de kamer zat vol, heel de keuken, heel de kelder en ’s winters al de ingemaakte bedden. Dan werd ze geholpen door haren broeder Jan. Belle had veel ontzag. Ze verliet nooit haren stok en maakte er goed gebruik van; de leerlingen van beide geslachten zaten op banken zonder leuningen, noch lessenaars. De ‘grooten’ brachten een schrijflade van huis mede.”

“Op Sint Gregoriusdag was het Plechtige Prijsuitreiking. Dan werden de schrifturen der kinders uitgehangen en er was een bijzondere prijs voor deze of dezen die binst het schooljaar den diksten brandstok had medegebracht. Elke ouder die zich in eer hield woonde de plechtigheid der prij suitdeling bij. De kinders werden stoetsgewijze ingehaald en het was een heuglijk feest voor geheel de gemeente, maar bijzonderlijk voor de gelukkige schooljeugd.”

Het huis van Belle Maertens

Het huis van Belle Maertens stond op de noordelijke Lieveberm. Het huis werd recent afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Op die plaats, was er al minstens sinds de 17^de eeuw bewoning want we treffen er volgens de Lieve-atlas van rond 1690 eene behuijsde hofstedeken aan. De kaart uit het Gentse stadsarchief (boven) toont aan dat het huisje (zie pijl) alleen stond. Volgens de Buurtwegenatlas van 1846, in de tijd van Belle Maertens, stond er nog steeds maar een huis.

In het archief van de heemkundige kring bewaren wij oude kaarten. Op deze zeer oude ommeloperskaart zien we onderaan de Gentsche Lieve in het 23^ste Begin. Links, de Lapscheurse weg die over de Lieve en Moerkerkebrug loopt, Nieuwdorpstraat, voorbij de ‘Zuyderzee’ (waar de Sint-Pietersdijk ligt) richting Lapscheure. Rond de vroegere kaai - losplaats van de Gentse Lieve (13^de -14^de eeuw) was er bewoning. De woning van Belle draagt het kadasternummer 1096.

Het huis van Belle Maertens werd recent afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Begin 20ste eeuw werd haar huis getekend en geschilderd door Petrus Van Meenen (Moerkerke, 1860-1955), alias Pier Leute, schilder, schepen en organisator in het katholieke verenigingsleven. Hijzelf is te laat geboren om nog school te hebben gelopen bij Belle Maertens, maar mogelijk had hij zestiger herinneringen aan wat ouderen hem in zijn jeugd hadden verteld en heeft hij die herinneringen doorgegeven aan onderpastoor Passchier bij zijn onderzoek naar de geschiedenis van Moerkerke. Lea Helegeer (f2013), de laatste bewoonster van Lieveberm Oost 13 bewaarde Pier Van Meenens tekening van Bel­les schooltje.

Buurvrouw Yvonne Steyaert, die op Moerkerkebrug woonde verschafte ons de bewonersgeschiedenis van Lieberm Oost 13, tot zo ver haar herinneringen reikten. Lodewijk Cauwels echtg. Urbanie De Vos hebben er gewoond. Urbanie was vroedvrouw. Nadien werd de woning betrokken door een zekere Cremers, en later door Pieter Helegeer echtg. Burggraeve. Maar dit echtpaar emigreerde naar de U.S.A. Op het laatst werd het bewoond door Emiel Vermeersch en Lea Helegeer. Ze kregen acht kinderen. Lea vertelde dat ze het huisje kochten voor 15 000 Bef. De ouders van Lea waren Pieter Hele­geer echtg. Maria de Puysseliere.

WOII heeft zwaar gewogen op de hele Moerkerkse bevolking. Het huisje van Lea Helegeer kreeg een
voltreffer in de keuken: alles was kapot, geen teljoor meer heel. Het gezin diende Moerkerke te verlaten: de Canadezen zaten bij Sijsele, de Duitsers over de vaart; iedere Moerkerkenaar zat in het spervuur van de strijdende partijen. Op bevel van de ‘Witte brigade’ trokken ouders en kinderen met een zwijn, zes konijnen, een geit en zes kippen, met de kar naar Sijsele, waar de broer van Emiel, Laurent Vermeersch, woonde. Voor die geleden oorlogsschade heeft het huisgezin toch nog 11.000 Bef. getrokken.

De knechtenschool

Door de wet op het onderwijs van 1842 werden de priveschooltjes vervangen door officiele scholen, de gemeenteschool voor de knechtjes, de jongens en de aangenomen zusterschool voor de meisjes. De nonnenschool stond op het dorp, maar de knechtenschool op Moerkerkebrug. Vanaf toen was dit de plek waar vele Moerkerkse jongens met de knikkers speelden en zelf in de koude winters, dagelijks de kachels aanstaken. Aan het eerste klaslokaal werd een tweede gebouwd, zoals te zien is op de foto uit de jaren 1920. In 1932 werd een nieuwe school gebouwd en op de plaats van de oude kwam een woning voor de onderwijzers. De Gemeentelijke jongensschool had een goede naam, maar sloot toch haar deuren in september 2000. Sinds 2005 is er de bibliotheek en Gemeenschapcentrum ‘De Lieve’ en jeugdhuis Toekoer ingericht.