De Brieversweg of Brieuers wegh

De Brieversweg of Brieuers wegh

Denis Raman

In eerste helft van de 13^de eeuw wordt de Brievers­weg reeds vermeld: de weg is 20 km lang en loopt van Sint-Laureins naar Brugge. Sinds midden 19^de eeuw is de Brieversweg onderbroken door de vaarten, maar hij bestaat nog langs beide zijden: zowel in Sint-Kruis en Damme waar hij Brieversweg heet - als in Maldegem, Eede (Nl) en Sint- Laureins. Daar heet enkel een deel van het trace nog Brieversweg; andere stukken heten Kraaiputseweg, Verlorendorpweg (in Eede) en Moershoofde en Dorpsstraat (in Sint-Laureins).

De Brieversweg verbond Brugge met De brieven van Aartrijke en liep er dwars doorheen. De brie­ven van Aartrijke was een leengoed met gronden in Moerkerke, Heille en Sint-Laureins. De gronden die behoorden tot de Brieven van Aartrijke waren eigendom van de boeren die er op woonden en werkten, maar de eigenaars moesten jaarlijks een rente betalen aan de graaf. Dat gebeurde via de ontvanger van de Brieven van Aartrijke. De ontvanger betaalde de graaf van Vlaanderen jaarlijks een vast bedrag, dat hij zelf eerst gei'nd had op de eigenaars. Als die hun grond wilden verkopen of vererven, moesten ze ook de goedkeuring hebben van de ontvangeren en hem een som betalen. De ontvanger hield zijn functie in leen van de graaf, maar het leen was wel erfelijk. De Brieven van Aartrijke wa­ren een zogenaamde erfelijke ontvangst. Een ander voorbeeld van erfelijke ontvangst was de Grote Tol door de heren van Gistel.

De naam “brief’ verwijst naar de oudste betekenis van het woord “brief’, als in: “geschreven docu­ment”. Concreet gaat het hier om een soort rekening, een (schriftelijke) opsomming van inkomsten. De “brieven van Aartrijke” zijn in letterlijk opzicht dus eigenlijk niets anders dan de schriftelijke neerslag, zeg maar de paperassen van de renten m.b.t. het leen. Vergelijkbare brieven vindt men bv. in de Grote Brief (Magna Brevia), de Brieven van de Camere (Brevia Camere), de brieven van de Roye (Brevia de Roya), etc. Vaak wijzen dergelijke brie­ven op een verband met het grafelijk domein.

De naam “Aartrijke” is vooralsnog niet verklaard. Aartrijke verwijst wellicht niet naar de familie “van Aartrijke”. Tussen 1330 en 1501 heeft althans geen enkele telg uit de familie dit leen gehouden. Voor 1330 zijn er geen gegevens, aldus Andy Ramandt.

De Brieversweg is dus een van de oudste straten van de streek, en is ondanks de naam ‘weg’ een echte straat. De straat is duidelijk hoger gelegen op een zandrug, en is de hoogst gelegen weg die het grondgebied Moerkerke doorkruist. De weg die in de middeleeuwen van Brugge oostwaarts liep, splitste even ten oosten van de kerk van Sint-Kruis in drie evenwijdig lopende wegen. Daarvan is de Brieversweg de meest zuidelijke en komt uit in Sint Laureins; de 2 andere lopen naar Aardenburg. Meest noordelijke is de Nederenbruggeweg, die nu de Aardenburgseweg-Legeweg-Middelburgse steenweg-Hoornstraat heet. De Middelenbruggeweg draagt op het Damse grondgebied de namen Vierscharestraat-Bradericplein-Weststraat-Kleverstraat.

Op Maleveld in Sijsele en Sint-Kruis behield de Brieversweg de oorspronkelijke kasseiverharding, net als het kleine stukje vanaf de expresweg; het overige deel werd geasfalteerd. De landelijke straat met populierenbomen vormt de scheidingslijn tussen de polders (waarin de dorpskern van Moerkerke ligt) en de zandstreek (het gebied ten zuiden van de Brieversweg, richting Sijsele).

Op deze foto- kruispunt Brieversweg- Scheewege, zien we links voor het kruispunt, een bewoning, een cafe met als bewoner Van Parijs. Dit huis is afgebroken. Rechts: woning landbouwer Marcel Van Dousselaere. Aan de overkant van de Brieversweg: de’smisse’ van Huyghebaert, links. CAFE 'DE SMISSE' bij JA­COBUS HUYGHEBAERT
Het gehucht met de e naam ‘Scheeweghe’ was al bekend in de 14^de eeuw.

Een markant complex in de Brieversweg is de gerenoveerde hoeve en woonhuis met het OLV-kapelletje in eigendom van Romain en Odette De Zwaef.
De hoeve is reeds aangeduid op de kaart van Ferraris (1770¬1778) als bestaande uit vier gebouwen.
Op de Atlas der Buurtwegen (1845) staat de Brieversweg aangeduid als chemin 4. De hoe¬ve heeft dan twee haaks op elkaar staande gebouwen.
Enkel de schuur is bewaard. Andere hoevegebouwen zijn heropgebouwd eind 20ste eeuw en verder gerenoveerd

Brieversweg nr. 62. Kapel bij de erftoegang van een hoeve, opgetrokken in 1933 door de familie Devisschere uit Ruddervoorde, naar de wens van de moeder van de familie. Bakstenen kapel onder pannen zadeldak, omringd door drie bomen. Topvoorgevel doorbroken door rondboogdeur, waarboven kruisornament en nis met H. Antonius. Oostgevel met houten kruis waaraan plaasteren Christusbeeld. Eenvoudig interieur met bakstenen wanden en vloer, altaar met Mariabeeld. Nu eigendom van de familie De Zwaef. 

De lange schuur is deels ‘beplankt’. Ze heeft een ingebouwd wagenhuis en een aangebouwde stal onder dezelfde nok; luchtgleuven in zijpuntgevel naar de straat. De schuur is een volledig houten constructie; ze is eenbeukig. Om het skelet zijdelings te verstevigen kreeg elk gebint twee X-vormige verstevigingen. Merkwaardig genoeg werd hiervoor telkens kromhout gebruikt. In vergelijking met bv. het Hof van Sijsele werd minder stevig hout gebruikt; de dwarsbalken van 7 m moesten met vertikale standvinken ondersteund wor­den.

De Bieversweg wordt doorsneden door de Nieuwstraat, links: (vroegere Molenweg: zie ommeloperskaart).

Gewezen hoeve Gaston Cherlet in de Brieversweg, overgenomen door de familie Jelle Huyghebaert, gemodemiseerd in landbouwmateriaal en tractoren.

De Brieversweg wordt doorsneden door de Sareptastraat. Op de hoek staat de gerenoveerde kapel van Sarepta. De Brieversweg telt nog 2 andere kloosters: ten oosten, op de grens met Maldegem Zoetendale en ten westen, op grondgebied Sijsele Spermalie.

Bronnen:

• foto’s archief heemkundige kring ’t Zwin rechteroever
• BALLEGEER J., Kapellen in onze Zwinstreek, in Rond de poldertorens, jg. 46, 2004, nr. 2, p. 60. TERRYN C., De houten schuur van het Hof van Sijsele. Graanschuren in Damme en omstreken, Damme, 2005, p. 82-83.
• VAN POUCKE G., Archiefbeelden Damme, Gloucestershire, 2002, p. 23. VAN POUCKE G., Kapellen te Moerkerke, in Nieuwsbrief 't Zwin Rechteroever vzw, maart 2001, jg. 1/3,
  p. 11.
• VERNIEST R. - D. RAMAN-DE LEYN : Damse kapellenroute, uitgave heemkundige kring ’t Zwin rechter-oever Damme , 2004
• Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Damme, Deel I: Stad Dam-me, Deelgemeenten Hoeke, Lapscheure en Moerkerke, Deel II: Deelgemeenten Oostkerke, Sijsele en Vivenkapelle, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL17,
• Callaert G. & Hooft E. met medewerking van Santy P. & Snauwaert L. 2006:

De zwarte lijn is de Brieversweg op een kaart uit 1743. (Rijksarchief Brugge, Kaarten en plannen, nr. 533 )
Op het detail onder is te zien hoe in Sint-Kruis 3 wegen oostwaarts lopen: de Hogere Bruggeweg, de Nederen Bruggeweg en de Brieversweg. Deze laatste loopt ten westen en ten oosten van het kasteel van Male door een ‘velt’. Die heidegebieden werden in de 18de- 19de eeuw bebost. 

Bovenstaand detail toont hoe de Brieversweg binnen het Graafschap Middelburg ligt. Begin 17^de eeuw promoveerde de heerlijkheid Middelburg tot een graafschap. Middelburg was gesticht door Pie­ter Bladelin. Tegen 1464 was het ommuurde stadje het centrum van een nieuw gecreeerde heerlijkheid. Pieter Bladelin had stelselmatig zijn macht uitgebreid: eerst had hij een leen gekocht, het fiscaal gebied van de Brieven van Aartrijke. Daarna kocht Bladelin het ammanschap van Moerkerke, zijnde een gerechtelijk ambt. Vanaf 1464 had Bladelin ook de hoge rechtsmacht over het gebied bemachtigd. Het Ambacht Moerkerke verloor zo meer dan 317 ha aan de heerlijkheid Middelburg. De grens tussen beide rechtsgebieden was de Nederen Bruggeweg. Op de kaart is te zien hoe de Brieversweg vanaf de molen van Spermalie midden door het graafschap liep. Dat leen ging immers terug op het fiscaal gebied de Brieven van Aartijke.

Deze kaart is een kopie uit 1743 van een kaart die werd opgemaakt na de Vrede van Munster in 1648. Die bepaalde na de Tachtigjarige Oorlog de scheiding van de Nederlanden. Dat was van invloed op het graafschap Midelburg want sinds 1648 lag het deels in het Spaanse gebied en deels in het Staatse, de Verenigde Provincien, het latere Nederland.

De legende van de kaart luidt: Chaerte figuratyve vande rechte gheleghentheit vande heerelicheyt van Middelburg in Vlaenderen de welcke ghecouleurt is met bruin ende bleeck groen, vande welcke het bruin groen beteeckent het lant, tgone sorteert onder de paelen ofte limiten vande coninklijke Majesteit van Spaeignen ende het bleecke groen onder de limiten vande moghende heeren Staeten vande Gheunieerde ofte vereenichde landen. Sindsdien loopt de Brieversweg ook in twee landen: het stuk in Eede ligt in Staats, nu Nederlands, grondgebied.