De naoorlogse eigenaars geven het kasteel van Moerkerke een culturele en sociaal-economische betekenis

Dit artikel zoemt in op de periode nadat de Broeders Xaverianen het kasteel verlieten. We noemen het een periode waarin een “ sociaal-economische” bestemming voor het kasteel gezocht wordt. Immers, het onderhoud van dit gebouw vergt grote en voortdurend terugkerende financiële investeringen. Zelfs voor welstellende adellijke families is het niet meer evident dergelijke kastelen te onderhouden. We zien dan ook dat zij geleidelijk ofwel hun onroerend (erf-)goed verkopen ofwel hun bezittingen onderbrengen in een of andere beheersvorm waarbij een vaste inkomstenstroom gegarandeerd is.

De jongensschool van de Freres

Moerkerke was sinds 1700 in handen van dezelfde of aangetrouwde familie gebleven: de la Villette, d’Hanins en T’Serclaes de Wommersom. De laatste eigenaar, Octave T’Serclaes, die het kasteel nog grondig verbouwd had in 1908-1912, liet het kort na de renovatie, nl. al in 1924, over aan de Gemeenschap vzw “St. Franciscus Xaverius Gesticht” van Brugge. De Brugse school van de broeders Xaverianen wordt gemeenzaam de Freres genoemd. De omstandigheden van ‘de overdracht’ wordt nu nog verder onderzocht. Het kadaster vermeldt : “verkoop + overdracht”. Wat dit precies inhoudt kan mogelijk nog ontsloten worden via KADOC waar het archief van de broeders Xaverianen berust, onder meer documenten over het juvenaat te Moer­kerke. Binnenkort gaan we die documenten inkijken. Mogelijk werpt dit een bijkomend licht op die weliswaar korte maar toch interessante periode.

Over de Tweede Wereldoorlog en kort nadien weten we niet veel. Het kasteel was in eigendom van de Broeders Xaverianen maar stond virtueel leeg tijdens die periode. Volgens onze (mondeling overgeleverde) informatie waren de broeders met het 40 -tal “juvenisten” en de 7 broeders-leraren/ opvoeders in 1939 naar Brugge getrokken tijdens de periode van mobilisatie. De congregatie vertrouwde het niet erg om met een aanzienlijke groep kinderen van wellicht vaak welstellende ouders op “den buiten te zitten” terwijl er toch bepaald onzekere tijden aanbraken.

En wat we ook weten is dat de Xaverianen het kas­teel pas verkochten in 1948. Gedurende 9 jaren was het kasteel dus eigenlijk onbewoond was en het park verlaten. Alweer mondelinge bronnen geven aan dat het kasteel gedurende de oorlog vanaf 1942 opgeëist zou geweest zijn door de Duitse bezetter, zoals dit ook tijdens de Eerste Wereldoorlog was

gebeurd. Dat moet verder geverifieerd worden. Mochten daar nog getuigenissen over kunnen gevonden worden onder de Moerkerkse bevolking zou dit bijzonder interessant zijn. In ieder geval moet het gebouw aanzienlijk beschadigd geweest zijn tijdens de oorlog. In de dakconstructie is nog de herstelde schade van inslagen te zien en in de dakkapellen zit­ten nog honderden stukjes schrapnel: daarom scheuren we regelmatig ons schuurpapier kapot bij het on­derhoud aan het houtwerk. Dit zijn mogelijk getuigen van de beschieting de Slag om ’t Molentje, toen het dorp door het Duitse leger van over de vaarten onder vuur genomen werd. Tijdens de strijd 13 en 14 sep­tember 1944 zochten veel Moerkerkenaren beschutting in de kelder van het kasteel.

Van Canneyts plan voor een oogkliniek

Julien Van Canneyt links staand met Marnix van Duyse in het midden zittend in het Gentse Bijlokeziekenhuis juni 1927. Foto http://www.yveslouis.com/nl/intro/julienvancanneyt/default.html

Het kadaster vermeldt de aankoop van het kasteel in 1948 door Julien Van Canneyt -Dumoleyn. Hij was een oogarts met heel wat aanzien. Hij werd in 1946 als hoogleraar benoemd in de oogheelkunde aan de Gentse universiteit. Eigenlijk had hij dat al moeten worden in opvolging van Professor Van Duyse bij diens overlijden in 1940 maar dit werd verhinderd door de Duit­se bezetter die de collaborateur Raymond Speleers aanstelde.

Toen Prof. Julien Van Canneyt het kasteel in 1948 aankocht was dit met de uitdrukkelijke bedoeling er 

een oogkliniek in te richten. Hij deed dit wellicht in navolging van zijn collega Professor Barraquer van de universiteit van Barcelona. Helaas werden deze plannen nooit gerealiseerd want het was precies tijdens een studiereis op bezoek bij deze collega dat Julien Van Canneyt (1895-1948) omkwam in een treinongeval in Spanje

Verkaveling wed. Van Canneyt-Dumoleyn

Opnieuw mondelinge overlevering laat ons voorzichtig schrijven dat de weduwe van Julien Van Canneyt niet op de hoogte gebracht was van de aankoop van het Kasteel van Moerkerke door haar echtgenoot, laat staan van het plan om daar een oogkliniek in te richten. Toen de successie van haar man haar open viel zou ze heel weinig voeling ontwikkeld hebben met dit voor haar vreemde onroerend goed.

Zij had het in haar bezit van 1950 (toen haar man stierf) tot 1962. Het kasteel stond leeg en was ten prooi aan verval, diefstal en vandalisme. Er werden door de Moerkerkse gemeenschap Vlaamse kermissen gehouden, wellicht met toestemming van weduwe Van Canneyt. Vele Moerkerkenaars hebben hun eerste danspassen gewaagd op de totaal verguisde parketvloer van de ridderzaal. De lambrizering werd grijs van de verwering door de natuurelementen wegens het ontbreken van glas in de ramen en het dak lekte door alle verdiepingen heen tot in de kelder.

Tijdens die periode werden de kasteelgronden aan de Visserstraat, op een perceel na, waar de serre stond achter een hoge muur, verkaveld. Er verscheen in de jaren 50 de ene woning na de andere, bovenop de gedempte tweede omwalling die langs de Visserstraat liep. Ook de rand langs de Middelburgsesteenweg werd verkaveld, net als die langs de Kasteelstraat, toen nog Dorpstraat. Blijkbaar moesten de voormalige paarden- en koetsenstallen, waarin de freres hun klaslokalen en slaapzalen hadden ingericht, toen al gesloopt worden. De gemeente Moerkerke heeft die evenwel in de jaren 1970 gekocht om er het gemeentehuis in onder te brengen.

Ondertussen waren er zeker ideeën om het kasteel te laten slopen en de ongeveer twee hectare grond waar het op lag te laten urbaniseren en verkavelen. Dit ging niet door wegens gebrek aan kapitaal om de­ze operatie te financieren. Een aannemer vinden die dit wou doen op eigen risico, tegen de waarde van de recupereerbare materialen zoals hout en stenen, werd niet gevonden omdat er in die jaren lucratiever opdrachtjes waren aan de kust. Het dynamiteren van oorlogsbunkers leverde gerecupereerd ijzer op dat een grotere tegenwaarde had dan het hout en stenen van het kasteel. Het domein van het kasteel van Moerkerke was bovendien nauwelijks toegankelijk wegens het ontbreken of ingevallen zijn van de bruggen en om de kasteelgracht te dempen met de af te graven motte moest men met groot materiaal ter plaatse kunnen komen. Die economische wetmatigheid van de kosten en baten die niet in evenwicht waren is de reden waarom het kasteel er nu nog (en terug in zijn volle glorie) staat. Zoniet was daar een nieuwe woonwijk gekomen.

Vandenabeele-Strubbes plan voor een rustoord

Feestzalen familie Van den Broeck

In 1964 kochten Hubert en Magdalena Van den Broeck-Weyn het kasteel van Moerkerke en nog resterende park en waterpartij aan voor “een appel en een ei”, zeg maar de resterende sloopwaarde. De aankoopakte vermeldt : “Een kasteel met lusthof, kippenhok, tuin, lusttuin, watering en dreef’ en dit voor de prijs van 900.000 BEF of 239.318 euro (geïndexeerd naar 2019). Dit uiteraard exclusief de bouwgronden aan de Middelburgse Steenweg. Deze (bouw-)gronden aan de Middelburgse steenweg waren wel al verkocht. Onder meer aan Maurice Van Damme, schoolhoofd van de gemeenteschool ging daar een nieuwbouwwoning neerzetten. Gelukkig konden deze bouw­gronden stuk voor stuk teruggekocht worden want deze eigenaars wa­ren, wellicht ook met behulp van Meester Van Damme, te overtuigen van de maatschappelijke waarde van dit kasteel en zijn zo veel als mogelijk ongeschonden park.

Gepensioneerd Luitenant-Kolonel van Belgisch Leger (commandant van het munitiedepot van Houthulst) Hubert Van den Broeck en zijn echtgenote Magdalena Weyn (gewezen onderwijzeres) kopen het vervallen kasteel in eerste instantie met de bedoeling erin te gaan wonen met hun 5 kinderen. Zij woonden immers in een “militair huis” dat moest ontruimd worden bij pensionering en betaalbare woonst vinden voor 7 mensen was niet zo evident. Daarenboven was het, volgens de interesse van de “kolonel” liefst een woning met een historisch karakter zodat er na restauratie nog iets cultureels mee aan te vangen was in de richting van “licht- en klankspelen”

Na een bijna aankoop van Altena op Vivenkapelle werd het uiteindelijk het kasteel van Moerkerke. Spijts zijn lamentabele toestand droeg dit historisch erfgoed het potentieel om zijn merkwaardige geschiedenis te laten evoceren; vooral de Bourgondische periode bood mogelijkheden voor klank- en lichtspektakel.

Met de eerder schaarse middelen wordt een beperkte basisrestauratie opgezet: daken, ramen, elektriciteit, verwarming, plafonds, houtwerk, bruggen,... veelal met eigen werkkracht.

Meubilair wordt overal waar er tweedehands aangeboden wordt opgekocht en geïnstalleerd, vooral aan de kust maar ook uit de toen gretig gesloopte kastelen in Frankrijk.

Vanaf 1967 worden, aanvankelijk eerder toevallig, kleine horeca activiteiten uitgevoerd onder leiding van zoon Guy die op dat ogenblik de hotelschool volgt. Vanuit strategische visie was het echter al snel duidelijk dat een volledige restauratie financieel niet mogelijk was zonder nieuwe bron van inkomen. Het horecagegeven kwam als een geschenk uit de hemel. Sindsdien wordt het hele gezin steevast ingezet, zowel in het bouwen en verbouwen als in het horecage- beuren. Aangetrouwde leden laten zich met hun eigen speci- fieke kennis en kunde naadloos inschakelen.

In 1969 wordt de wintertuin verbouwd tot bar met een vergroting van de slotkelder eronder (tot 90 zitplaatsen) teneinde huwelijksfeesten te faciliteren. Bij die werken werd een brede muur blootgelegd (xxxxxxxxxxxxxxxfoto onder)

In 1976 wordt de keuken vergroot en een prive-salon aangebouwd.

In 1980 krijgen de Mayerling beneden en bovenzaal (telkens capaciteit van 200 personen) vorm zodat twee trouwfeesten terzelfdertijd kunnen omkaderd worden.

In 1990 wordt een dienstgang aangelegd onder de terrassen (van keuken naar zalen) en wor­den de terrassen vernieuwd.

In 2009-2015 krijgt de parking Noord vorm en wordt er opening gemaakt naar de Kasteelstraat via het dorpsplein + de sociale woningen links en rechts die evocaties zijn van de vroegere orangerieen van het kasteel (uit de periode Karel van Sint Omaars).

Met de horeca-opbrengsten wordt de verdere restauratie van gebouw en park gefinancierd. De parkbomen worden in kaart gebracht en aangevuld; de Dreve herplant met lindebomen, de kasteelwal uitgediept en de wanden versterkt, de hele voorgevel en boogbrug gerestaureerd en 9 bruggen aangelegd en/of hersteld.

Sinds 2004 werkt de familie in twee afzonderlijke vennootschappen : er is een eigenaars NV van vooral de derde generatie: “Heerlijkheid van Moer­kerke” die het gebouw voor ongeveer 60% en het park verhuurt aan de BVBA horeca-exploitatie “Kasteel van Moerkerke” die door Mieke Van de Cavey en Mattias Van den Broeck gerund wordt.

Daarmee is de heerlijkheid van Moerkerke een familiaal project geworden met een economische en historisch-culturele doelstelling.

De familie neemt verantwoordelijkheid voor het verhuurdersonderhoud en vernieuwingen. Ze willen dit in familiaal verband blijven doen maar zoeken naar financiële zekerheid. Deze is slechts heel gedeeltelijk gesubsidieerd door de overheid. Het Agentschap Onroerend Erfgoed komt voor 40% met max 10.000 euro per project tussen voor het herstellen van bepaalde erfgoedkenmerken, zoals het herstellen van dakkapellen of herbouwen kasteelmuur.

Het is dus nodig om het onroerend goed maximaal economisch te laten renderen door leegstand aan te pakken: Ere-kamer donjon : 50 m2 ; Hele derde verdieping (7 kamers) met grote zolders:160 m2; Living en prive-salon : 85 m2; Keuken :12 m2; Privé-terras : 100 m2; Vanaf 2021 ook nog: appartement :living-keuken-badkamer-dressing-2 slaapkamers: 100 m2

Uiteraard moeten een bijkomende bestemming naast de bestaande horeca-uitbating in harmonie zijn met de familiale en sociaal-culturele eigenaarsdoelstelling en de reeds verhuurde gedeeltes.

Als lopende bouwprojecten kunnen we vermelden: Recentelijk: afbraak veranda en vernieuwing terrassen

In planning: restauratie boogbrug, verdere aanpak oevers,   bevloeiing van de kasteelwal vanuit Hoge Watering

Te verwachten: vernieuwing daken, ontsluiting westvleugel

Toekomst: derde verdieping op Mayerlingcomplex

Het spreekt vanzelf dat de huidige jonge eigenaars nog steeds volop steun krijgen van de tweede gene­ratie onder de vorm van beheer en werkkracht. Op de jaarlijkse bouwkampen eind augustus zijn we vaak met een equipe van 20 personen aan het werk. Maar daarbuiten lanceren we ook een oproep tot “Vrienden van de Heerlijkheid van Moerkerke” via onderstaande brief. Een berichtje naar Dit E-mail adres wordt beschermd tegen spambots. U moet JavaScript geactiveerd hebben om het te kunnen zien.Dit E-mail adres wordt beschermd tegen spambots. U moet JavaScript geactiveerd hebben om het te kunnen zien. volstaat om toegevoegd te worden aan de facebookgroep Heer­lijkheid van Moerkerke en op de hoogte te blijven van onze activiteiten.

---------------------------------------

WORD VRIEND VAN DE HEERLIJKHEID VAN MOERKERKE

Beste vriend, sympathisant, buur of kennis van Heerlijkheid van Moerkerke,

Al eeuwen staat het kasteel centraal in Moerkerke en maakt het prominent deel uit van het dorpsgezicht. Als Moerkerkenaar, sympathisant of kennis hebt u op de een of andere manier een connectie met het kasteel. Vraag je je soms wel eens af waarom de betonmolen nu weer staat te draaien op het domein? Is het je ook al opgevallen dat het water in de wal toch wel zeer laag staat? Denk je soms ook dat de klimop in de tuin aan banden zou mogen gelegd worden? Of ben je wel eens curieus hoe zo’n kasteel wordt onderhouden? Dan is dit schrijven misschien wel iets voor jou!

Het Kasteel van Moerkerke kent een rijke geschiedenis. Aan het begin van het eerste millennium werd het kasteel gebouwd als versterkte vestiging in het overspoelende Zwingebied. Door de eeuwen heen kwam het kasteel in handen van diverse eigenaars. Het werd meerdere malen verbouwd en kreeg verschillende functies. Lodewijk Van Praet had er zijn thuisbasis en adellijke families gebruikten het als buitenverblijf in de zomer. Tijdens het interbellum deed het zelfs dienst als juvenaat van de broeders Xaverianen. Na de Tweede Wereldoorlog en bijgevolg zwaar verval zocht men begin de jaren zestig een sloper zodat de site kon verkaveld worden. Dat was echter buiten de wil van Hubert Van den Broeck en Magdalena Weyn gerekend. Zij kochten het kasteel in 1964. Bijgestaan door hun vijf kinderen sloegen ze met enorme overtuiging aan het werk om de hoogstnodige restauraties door te voeren. Onder het mom van ‘zwiegt en doe voirt’ geloofden ze in eigen kunnen en de toekomst. Veel arbeid, zweet en doorzettingsvermogen later, is het kasteel geworden tot wat het vandaag is. Een familiaal historisch erfgoed met een eigenzinnig karakter midden in het rustgevende Moerkerke. Huidige uitbaters, Mattias en Mieke, zetten het kasteel hierbij mee op de kaart.

De derde generatie van de familie Van den Broeck-Weyn heeft ondertussen zijn intrede gedaan in de NV Heerlijkheid van Moerkerke. De kleinkinderen staan samen met de tweede generatie en hun broodnodige kennis in voor het onderhoud en het financieel in stand houden van het erfgoed. Ze zijn zich bewust van de uitdagingen die de toekomst met zich mee brengt en denken al volop aan morgen. Daar zijn recente werken aan een nieuw terras en onderliggende dienstgang een bewijs van. En ook dat brengt weer nieuwe uitdagingen met zich mee.

Gesterkt en ondersteund door omgeving en vrienden kunnen we verdere stappen ondernemen om deze hartverwarmende plek met zijn unieke karakter midden in het dorp te behouden.

Daarom zouden wij als de Heerlijkheid van Moerkerke, u graag willen betrekken als vriend van de Heerlijkheid van Moerkerke. ‘Ben je een bouwvakker op rust? ’ ‘Ben je een ingenieur met nog wat tijd over?’ Een buur met frisse ideeen. .... Jouw expertise of helpende hand wordt gezocht om mee te schrijven aan de toekomst van het kasteel bij renovatiewerken, verbouwingen, onderhoud van de tuin, evenementen in en rond het kasteel,...

We houden u daarbij graag op de hoogte van het reilen en zeilen van de Heerlijkheid. Zo kan u lid worden van onze facebookgroep, krijgt u informatie over de geschiedenis van het kasteel en nodigen we je graag uit op onze evenementen.

Indien u dit zou aanspreken om mee de toekomst van de Heerlijkheid van Moerkerke te schrijven, dan ontvangen wij graag een antwoord via mail op kasteelheer@heerlijkheid> Dit E-mail adres wordt beschermd tegen spambots. U moet JavaScript geactiveerd hebben om het te kunnen zien.

Alvast hartelijk dank voor uw interesse.

Zeer warme groeten,

Familie Van den Broeck