Franse sol constitutionel: revolutionaire munten van Lodewijk XVI uit 1791 - 1792, gevonden in Moerkerke

Franse sol constitutionel: revolutionaire munten van Lodewijk XVI uit 1791 - 1792, gevonden in Moerkerke

Philip De Busscher, Nikolay Holthoff & Caroline Terryn

Enkele jaren geleden werd op de begraafplaats van Moerkerke een klein fragment van een Dubbele Sol uit 1792(?) aangetroffen. Recent vond metaaldetectoramateur en bestuurslid Philip De Busscher een identiek, bijna intact exemplaar nabij Leestjes te Moerkerke. De vraag stelt zich: hoe komen die munten in de Moerkerkse bodem terecht? En waarom hebben ze aan de ene zijde de beeltenis van koning Lodewijk XVI en aan de andere zijde typisch revolutionaire symbolen?

Op de munt gevonden op het kerkhof: voorzijde de tekst: ROI DES FRANÇAIS W. Gezien de munt afgebroken is, is hier niet veel meer te lezen; wel is de letter W nog te zien; dit is de muntslagplaats: W = Lille1 De afbeelding is de beeltenis buste naar links van Lodewijk XVI. Op de achterzijde de tekst: LA NATION LA LOI LE ROI liberté.

Op de munt gevonden te Leestjes kunnen we al wat meer lezen: Op de voorzijde de tekst: LOUIS XVI ROI DES FRANÇAIS 1792 W. De afbeelding is de beeltenis buste naar links van Lodewijk XVI. Op de achterzijde de tekst: LA NATION LA LOI LE ROI 2 S [L’an 4 de] la liberté. Het gedeelte waar het jaartal op staat is afgebroken. Pijlenbundel gedekt met Frygische muts in een eikenkrans, aan beide zijden; ‘2 S’

De ‘2 S’ betekent 2 Sol (of in de 18de eeuw gemeenzaam sou geheten) en was dus een dubbele sol. 20 sou gingen in 1 Livre en 1 sou was 12 denier waard. Dezelfde muntindeling bestond ook hier onder de benaming 1 pond (Livre) = 20 schelling (sou) = 240 groten (denier). De indeling bestond al in de Romeinse Tijd; sol komt van Latijnse solidus. Vanaf 1795 verving men dit eeuwenoude systeem door het decimaal muntstelsel: 100 centiemen = 1 frank.

Beide gevonden munten zijn 3 mm dik, hebben een doorsnede van 3,2 cm. Ze hebben een grijze kleur en bestaan uit ‘klokkenbrons’. Van de geslagen dubbele Sol, die ontworpen werd door Pierre - Benjamin Duvivier (°1730-|1819), is geweten dat ze in theorie van koper waren maar dat er veel vervaardigd werden in brons dat gerecupereerd werd van stukgeslagen en hersmolten kerkklokken. Op 20 november 1789 waren de bezittingen van de kerk in Frankrijk immers genationaliseerd en vele bronzen klokken werden hersmolten om munt te slagen. Brons bestaat uit koper en tin en dat tin geeft de grijze kleur aan de munten. Afhankelijk van de "kwaliteit" van het brons zit meer of minder grijskleurig tin in het brons en dus in de kopermunt.

Ook zien we onder vergrootglas een ster, dit is het Muntmeesterteken van Louis Theophile Francis Lepage 1785 - 1793. De datum is niet meer leesbaar maar moet 1791 of 1792 zijn.¹

Voor- en achterkant (foto boven en onder) van een double sol uit 1791 uit Bibliotheque Nationale de France. De munt is eveneens ontworpen door Duvi­vier, die al decennia de koninklijke munten ontwierp. Het zouden zijn laatste worden: ook hij werd opzij geschoven door de Franse revolutionairen. De munt was een duidelijk compromis: op de voorkant prijkt koning Lodewijk XVI, maar op de achterkant staat het revolutionaire symbool bij uitstek: de Frygische muts. Ze wordt gedragen door een pijlenbundel. Die staat voor kracht door samenwerking want een pijl kan breken, maar een bundel niet. Ook de eikenkrans symboliseert kracht.

Rode mutsen - de gele hesjes van toen - werden al in 1675, een eeuw voor de Franse Revolutie, gedra­gen door de Bretoenen tijdens hun Revolte des bon­nets rouges, een opstand tegen de koninklijke belastingen. Naam en vorm van de muts verwijzen naar het hoofddeksel van de Frygiers die in de oudheid in het huidige Turkije woonden. Toen droegen ook vrijgelaten slaven zo’n rode pinnenmuts.

1792 wordt op de keerzijde L’AN 4 DE LA LIB (ERTE). D.i. het vierde jaar van de vrijheid: het vierde jaar sinds de Franse Revolutie, na de bestorming van La Bastille op 14 juli 1789. Lodewijk XVI is niet langer koning van Frankrijk en Navarra, maar koning van de Fransen. Koning staat op gelijke voet met Natie en LA LOI: de wet of constitutie.

De munt heet in het vakjargon van de numismatiek een sol constitutionel: ze werd geslagen na de invoering van de constitutie op 13/9/1791 tot aan het begin van de Republiek op 21/9/1792.

Met het ondertekenen van de grondwet schafte Lodewijk XVI, die al sinds 1774 regeerde, het absolutisme af. Tot dan con- centreerde de koning alle macht in zijn persoon en was hij enkel verantwoording verschuldigd aan God. De nieuwe constitutie bepaalde daarentegen dat er scheiding van machten was: de koning behield enkel de uitvoerende macht want de wetgeven- de macht behoorde aan het door de Franse Natie verkozen parlement. De rechterlijke macht was onafhankelijk van beide.

In juni 1792 maakte Lodewijk XVI gebruik van zijn vetorecht tegen wetsvoorstellen om van de clerus staatsambtenaren te ma- ken en ontsloeg hij zijn minis­ters. Dit leidde tot de bestorming van de Tuillerien, het koninklijk paleis in Parijs, waar hij sinds zijn gedwongen vertrek uit Ver­sailles in 1789 zijn intrek had genomen. Op 20 juni 1792 zette de Parijse opstandige bevolking Lodewijk een frygische muts op en verplichtte hem te klinken op de Franse Natie. Daaraan herin- nert deze prent (boven).⁴ Na zijn halstarrige weigering om de wetsvoorstellen van het parle- ment te tekenen werd hij afgezet en gevangen genomen in Le Temple, een middeleeuwse to- ren van de Tempeliers in Parijs. Op 21 januari 1793 werd Lode­wijk XVI op de Place de la Con­corde (toen Place de la Revoluti­on) onthoofd bij middel van een guillotine.

In 1791 verscheen het boek ‘Les crimes de Roi des France’: de mis- daden van de Franse koningen van Clovis tot Lodewijk XVI. Het pamflet werd anoniem uitgegeven op het adres ‘au bureau des revolutions de Paris, Reu Des Marais, F.S.G.N°20. Dit was het adres van Louis-Marie Prudhomme (1752-1830) een antiroyalistische journalist. Later gaf hij onder eigen naam nog het boek ‘Les crimes Des Reines de Fran­ce’ uit. Het toeval wil dat we dit origineel pamflet in prive bezit hebben.⁵

Het schrijven van dit antiroyalistisch pamflet was voor Lodewijk XVI de onmiddellijke aanleiding voor zijn vlucht op 20 juni 1791 richting Oostenrijkse Nerderlanden. Lodewijk XVI was gehuwd met Marie-Antoinette, de dochter van de koning van Oostenrijk. De koninklijke familie, vermomd als Russische adel, werd evenwel herkend en tegengehouden in Varenne in het departement van de Maas. De mislukte vlucht was een keerpunt in de Franse Revolutie. Het ontzag voor de persoon van de vorst was totaal verdwenen en de idee van een republiek als staatsvorm won terrein. Ondertussen moest Lodewijk XVI op 13/9/1791 de grondwet aanvaarden.

Frankrijk was dus een constitutionele monarchie van 13/9/1791 tot 21/9/1792 en de sol constitutionel een munt van een regime dat maar net een jaar heeft stand gehouden. Het mag dan ook bijzonder heten dat er in Moerkerke 2 zulke munten gevonden zijn. Werden ze hier gebruikt als betaalmiddel of golden ze eerder als trofee of propagandamiddel? De eerste Franse bezetting van de Oostenrijkse Nederlanden werd afgedwongen door de over­winning in de slag van Jemappes op 6 november 1792 en duurde nog geen half jaar: tot 24 maart 1793, met de Franse nederlaag van de 2^de Slag bij Neerwinden.

De eerste bezetting vond dus plaats na de constitutionele monarchie. Het spreekt evenwel vanzelf dat in de chaotische tijden van de eerste Franse Republiek er nog veel ‘oude’ munten in omloop waren; misschien was dat zelfs nog het geval in de periode van de tweede Franse bezetting. Die duurde van 1795 tot 1814. Frankrijk viel de Oos­tenrijkse Nederlanden in 1792 binnen omdat de Republiek zich be- dreigd voelde door de haar omringende koningsgezinde machten en omdat een buitenlandse oorlog doorgaans binnenlandse eenheid bevor- dert. Bovendien wou Frankrijk haar nieuwe, republikeinse regime verspreiden. De Fransen werden hier als bevrijders onthaald door Moerkerkenaren die zich verenigden in de club ‘ Vrienden van Vryheyd en Gelykheyd’ .⁶ Ze zochten contact met gelijkgestemde Bruggelingen die zelf al in contact stonden met de Franse Jacobijnen, de meest revo- lutionairgezinde groep. Moerkerke was «de ijverigste en dankbaarste parochie van het Brugse Vrije» als het op de verspreiding van de revo- lutionaire gedachte aankwam. Het laat zich raden dat een munt met de Frygische muts op de ene zijde en de kop van de ont hoofde koning op de andere, dan een handig propagandamiddel was.

Voetnoten

1. Artikel: Aerts E., 2018. Frankrijk: Lodewijk XVI, 2 sols 1792 “au faisceau” type Francis ( W ), Metaaldetectie Vlaanderen Metaaldetectie en bodemvondsten. https:// wordpress.com/2018/02/26/lodewijk -xvi-2-sols-1792-au-faisceau-type-francois-2/

1. Artikel: Verbist L., 2019. Geld van de Franse revolutie Leopold Verbist, Herentals: Numismatica Herentals. https://www.numismatica-herentals.be/Pdf/2019/GeldFranseRevolutie.pdf
2. voor meer over de Franse Revolutie: Boek: Flake O., 1968. De Franse Revolutie 1789-1799, Paris: H.J. Paris N.V.; Boek: Vandendijck W., 1993. 1793 Dramatisch afscheid van het Ancien Regime - ‘Leven en lijden van Lodewijk XVI’, Baarn: uitgeversmaatschappij Tirion; Boek: Van de Voorde H., Delsaerdt P.,, Preneel L., Veraghtert K., D’Hoker Marc., 1989. Bastille Boeren- krijg en tricolore ‘De Franse Revolutie in de Zuidelijke Nederlanden’, Leuven: Davidsfonds; Doctoraatsthesis: Burley.P.; 1981. Louis XVI and a new monarchy: an institutional and political study of France 1768-l778. London: University College of London, Gower Street.
3. https://www. histoire-image.org/fr/etudes/vin-symbole-nation
4. Boek: Prudhomme L.M., 1791. Les Crimes Des Roi De France. Paris: au bureau des revolutions de Paris Reu Des Marais, F.S.G.N°20’ (prive collectie Nikolay Holthoff)
5. Artikel: Terryn C., 2012. Op elke Prochie eene Fransche schoole. Joseph Van Heule en het on- derwijs in de Franse Tijd, tijdens de eerste bezetting 1792-1793, in: Erfgoedblad Damme, 2012, 4