Cornelis van der Woude
Opperhoofdman in Lapscheure, begraven in Sluis
Johan Deckers
De Sint-Janskerk in Sluis
Halverwege de 14de eeuw werd in Sluis een tweede kerk gebouwd, naast de al bestaande Onze-Lieve-Vrouwkerk. Deze Sint-Janskerk, gewijd aan Johannes de Doper, was een kruiskerk met drie beuken en aanzienlijke afmetingen, toen één van de grootste in Vlaanderen. Schip en westertoren hadden een lengte van 84 meter, met de kapellen inbegrepen bedroeg de breedte 37 meter[1]. Ter vergelijking: de imposante Onze-Lieve-Vrouw-Bezoekingskerk van Lissewege meet 54 meter op 21 meter.
Figuur 1 De St. Janskerk voor de brand van 1811
(kopie 1° helft 19° eeuw) - Zeeuws Archief Middelburg
Geleidelijk aan nam de St. Janskerk de functie over van Onze-Lieve-Vrouwkerk, die naar het einde van de zestiende eeuw volledig vervallen was. Vanaf 1604, bij de verovering van Sluis door prins Maurits, werd de Sint-Janskerk een hervormde kerk. Ze werd in september 1811 door een brand verwoest. Na de opruiming van het puin in 1823, dat onder andere gebruikt werd voor de nieuwe Sint- Sint-Johannes de Doper kerk aan de Oude Kerkstraat[2], werd het terrein een grasland dat de naam Sint-Janskerkhof kreeg. Verspreid over het verkommerde terrein staken fragmenten van grafzerken boven de grond uit. Na archeologische opgravingen in 1948, werd in 2006 een werkgroep “St. Janskerkhof” opgericht, wat uiteindelijk resulteerde in een nieuwe inrichting van de site. De kerkomtrek is met betonnen zitelementen en haagjes afgebakend, ronde betonnen blokken geven de plaats van de pilaren weer (zie figuur 3). De meeste grafzerken verdwenen onder de grond, zes werden gerestaureerd en teruggeplaatst op het terrein.
Cornelis van der Woude
De oudste grafzerk op het terrein dateert uit de zestiende eeuw en lag voordien in het midden van het koor[3]. Afgebeeld zijn het echtpaar Cornelis van der Woude en Martina Frans. Beiden staan op een geblokte tegelvloer, de handen in gebedshouding voor het lichaam. De man is blootshoofds, het haar licht golvend tot even onder de oren en boven de ogen rechtlijnig afgeknipt. Hij draagt een openhangende tabbaard met opstaande kraag en korte opgepofte mouwen, daaronder moge-lijks een paltrok of hemd. Verder draagt hij nog lange hozen of kousen en instapschoenen. De vrouw heeft op het hoofd een kapje met afhangende sluier. Verder draagt ze een lange vrouwentabbaard, een opper-kleed, met trechtervormige mouwen en een gestrikte band om het middel. Het schoeisel is grotendeels verborgen onder het lange kleed [4]. Tussen hun hoofden is een afbeelding van een wapenschild met drie korenschoven. De schoof of garve is het embleem van landbouw en rijke oogst en symboliseert welstand en rijkdom bij de boer en grondbezitter. Daardoor wordt het dikwijls opgenomen in de wapens van landbouwersgeslachten[5]. In de vier hoeken stonden de afbeeldingen van de vier evangelisten, waarvan de twee onderste nog bewaard zijn; Marcus (gevleugelde leeuw) en Lucas (gevleugelde stier). Het randschrift in gotische letters verschaft nog meer uitleg: onderaan lezen we dat Cornelis van der Woude opperhoofdman van de parochie van Lapscheure was geweest.
Hoofdmannen waren verbindingspersonen tussen het kasselrijbestuur en de lokale bevolking. Ze werden aangeduid door de schepenen van het Vrije en konden niet weigeren. Hoofdzakelijk stonden ze in voor het ophalen van de rechtstreekse belastingen in hun parochie. De pointers en de zetters waren hun naaste medewerkers. Daarnaast waren ze verantwoordelijk voor de algemene veiligheid in de streek. Voor deze taken kregen ze een bescheiden jaarloon. De hoofdmannen van het platteland maakten als groep deel uit van de Generale Vergadering van het Vrije. In sommige parochies was er naast een opperhoofdman ook een onderhoofdman[6].
Uit de wezenakten van het Brugse Vrije Noord, ambacht Oostkerke[7], vernemen we dat Martynne Franch (Martina Frans) zijn derde vrouw was. Ze overleed op 21 juni (wedemaent)[8] 1558. Samen hadden ze drie kinderen: Hannekin, Maykin en Vincentynnekin . Maykin was op het ogenblik van haar overlijden gehuwd, Vincentynnekin was al overleden. Hannekin erfde van de zijde van haar moeder drie leengoederen in Sluis en één in Oostkerke, naast verschillende onroerende goederen in Oostkerke, Sint-Pieters-op-de-Dijk en in de Moreelpolder (in de omgeving van Sluis). Verder erfde ze ook nog langs vaderszijde onroerende goederen te Oostkerke, in de Moreelpolder, in de stad Sluis en te Lapscheure.
Van de tweede vrouw van Cornelis van der Woude, vrijlaat in Oostkerke werden geen sporen teruggevonden. Zijn eerste vrouw Paesschine Callart overleed in 1540; van de drie kinderen uit hun huwelijk bleef alleen Adriankin over. Copkin en Jaqueminkin waren toen al overleden. Adriankin erfde dertien gemeten land te Lapscheure, samen met zijn stiefbroer, de zoon van de eerste echtgenoot van Paesschine Callart. Daarnaast kreeg hij van vaderszijde nog ruim 16 gemeten [9].
De Ommelooper van de wateringe van ‘sheerbaselis hoeck[10] vermeldt dat Cornelis van de Woude in 1550 eigenaar was van den meulen wal daer houcke meulen op staet. De vorige eigenaar was de Heer van Maldegem, die nog wat bezittingen had in deze watering. Hoeke molen situeerde zich in het 22° begin, in den houck van de zweene enden heerwegh. Volgens diezelfde ommeloper bezat van der Woude in de watering ’s Heer Baselishoek verder nog tweeenzestig lijnen, duizend en eenenzestig roeden land, verspreid over het derde, vierde, negende en vijftiende begin. In het twaalfde begin was hij eigenaar van een hofstede met vijf lijnen en veertig roeden land.
Waarschijnlijk woonde van der Woude op het ogenblik van zijn overlijden in Sluis. Niet alleen werd zijn derde echtgenote er begraven in 1558; op 4 februari 1557 verwierf hij in het centrum van de stad … eenen woonhuize , schuur , wagenkot en erve , met al dat er op en aan is , aardvast en nagelvast voren tot bachten, staande en liggende binnen der stede en den Schependomme van Sluis, aan de zuidzijde van de Brugstrate , uitkomende aan de westzijde van de Visschersstrate met eene poorte …..[11].
De overlijdensdatum van Cornelis van der Woude is onbekend.
Graftekst:
Sepulture van Cornelis van der Woude fs Adriaen die overleet ano XVc (niet ingevuld) ( en Martina de dochter van)[12] Adriaen frans, ghesellinne va Cornelis vorz die overleet den XXI wedemaent ano XVCLIII ijle opperhoftman van de procgie va Lapschuere.
Figuur 3 Situatie St. Janskerkhof anno 2021 Foto Auteur
Voetnoten
[1] WERKGROEP “ST. JANSKERKHOF” Het Sint Janskerkhof in Sluis Verleden, heden en toekomst (2006).
[2] In 1926 werd deze kerk gesloopt en heropgebouwd. Anno 2021 kwam er een nieuwbouwproject met 17 appartementen in de kerk, en een sacrale ruimte onder de toren.
[3] G. C. A. JUTEN Grafschriften in de St. Janskerk te Sluis (1902) nr. 50.
[4] Een uitgebreide beschrijving van de kledij op grafzerken is te vinden in R. VAN BELLE Vlakke Grafmonumenten en memorietaferelen met persoonsafbeeldingen in West-Vlaanderen een inventaris, funeraire symboliek en overzicht van het kostuum (2007).
[5] Plantlore: Planten-Symboliek in Oostvlaamsche Zanten 28° jaargang nr. 5 p. 134
[6] L. INGELBRECHT De hoofdmannen van de parochies in het platteland van het Vrije in Spaenhiers Jaarboek 2019 p. 213 - 241.
[7] BRUGGE Rijksarchief INV 15-16 Registers Brugse Vrije 16478 f. 51 - Deze registers werden bewerkt door Geert Tavernier. Online: file:///C:/Users/Administrator/Downloads/WezenregistersBrugseVrije.pdf.
[8] Middelnederlandsch woordenboek online https://ivdnt.org/woordenboeken/middelneder
landsch-woordenboek: wedemaent, weidemaent: juni.
[9] BRUGGE Rijksarchief INV 15-16 Registers Brugse Vrije 16477 f. 16 - Deze registers werden bewerkt door Geert Tavernier. Online: file:///C:/Users/Administrator/Downloads/
WezenregistersBrugseVrije.pdf.
[10] BRUGGE Rijksarchief INV 44/4 - 106 Ommeloper van de wateringe van ’s heerbaselishoeck 1550 – kopie 1788 f. 74 r.
[11] D. VAN DER KELLEN Jr. (onder leiding van) De Oude Tijd (1870) p. 81 - online.
[12] tekst niet leesbaar op beschadigde grafsteen - zie voetnoot 3
[DOWNLOAD HET OORSPRONKELIJK DOCUMENT]