☰ Extra

De abtswoning van de abdij Ter Doest in Lissewege in 1577: een overzicht van het interieur en de inboedel (1)

Steven De Graeve en Noël Geirnaert[1]

In 1577 was de abdij Ter Doest nog goed en wel in handen van de bisschop van Brugge, Remi Drieux. De monniken werden geleid door een prior, en het was de bedoeling dat de bisschop, als ‘commenditaire’ abt, zou beschikken over de inkomsten van de abdij om de kosten van het bestuur van het jonge bisdom te helpen dragen. De nabije toekomst zou uitwijzen dat deze formule weinig heilzaam was, noch voor de abdijgemeenschap, noch voor het bisdom Brugge. Zeven jaar daarvoor was de abdij al door een brand geteisterd en gedeeltelijk geplunderd door de boeren uit de omgeving[2].  Binnen het abdijcomplex was de woning van de abt – zeker binnenin – blijkbaar onbeschadigd gebleven. Toch vond men het waarschijnlijk gezien de tijdsomstandigheden nodig de inboedel volledig en gedetailleerd te beschrijven. De bisschop van Brugge als abt van de abdij gaf dan ook aan de prior en de ‘senior pater’ van de abdij en een kanunnik van het Brugse kathedraal kapittel van Sint-Donaas de opdracht om een inventaris op te maken.

Deze inventaris, gedateerd op 17 juli 1577, is bewaard in origineel in Brugge, Archief van het Grootseminarie Ten Duinen, Archief Duinen-Doest, B3356. Het betreft een papieren katern van tien dubbele bladen, als cahier opgevouwen 11,5 cm breed en 32 cm lang. De bladen zijn niet gefolieerd. Het stuk is beschreven vanaf het tweede blad tot op de recto-zijde van het dertiende blad.

Inhoudelijk is het stuk zeer interessant: het biedt volgens de indeling van het huis een opsomming van de volledige inboedel, al het meubilair, (kunst)voorwerpen, textiel, keukengerei en ander huisraad, dat zich bevond in de verschillende kamers van ‘myns heeren huus’, d.w.z. de abtswoning, binnen het abdijcomplex van Ter Doest in Lissewege. De studie van de materiële cultuur op basis van documenten is zeer belangrijk zowel voor de geschiedenis van het dagelijks leven als voor de sociale geschiedenis en de kunst- en cultuurgeschiedenis. Bovendien is door de zeer recente herontdekking van de materiële overblijfselen op de abdijsite de belangstelling voor de geschiedenis van Ter Doest sterk gestegen. Wij hopen door de editie van dit stuk meteen aan te tonen dat naast het archeologisch onderzoek[3] ook het historisch onderzoek en de ontsluiting van archiefdocumenten en handschriften nog interessante gegevens aan het licht kunnen brengen.

Afbeelding10TEKSTEDITIE

(f. 1r.) Inventaris vanden goederen vanden huuze vander Doest te Cloostere

(f. 2r.) Inventaris van mijns heerens huus te cloostere, vernieut by dams Jan Wynckele prior, dams Jan van Hecke pater senior, midsgaders Mr Jooris de Clerck, canonick vande cathedrale kercke van Ste Donaes ende dat al by laste van mynen Eerw. Heere den Bisscop van Brugghe, midsdien prelaet vanden cloostere vander Doest. Denzelven inventaris ghemact desen XVIIen julii LXXVII.

Eerst van huusraet.

In de zale ofte eetcamere twee tafels danof d’eene es een uuttreckende tafele met een groen tafelcleet.

Item noch een rechte tafele.

Item zes scabellen om up te zittene met zes cleene scabellekens om onder de tafele te zetten.

Item een tridsoor met een groen rabbat met vergulden peerkins daerup twee ghedolte candelaers met twee witte houtte keerssen, daerup een tafereel daerinne de historie vanden conynck Nabugodonosor, daerboven een groen saey pavillion met een ront onze Vrauwe beeldekin daerboven.

Item twee kaerten up elcke zide van tzelve tridsoor.

(f. 2v.) Twee langhe cassinen inhoudende de Cronynghe van Maximiliaen.

Item twee cassinkens met wapens.

Item voor t’cafcoen de historie van Lot met beede zyn dochters.

Item boven de duere de figuere van hertoog Philips.

Item ande mueren drie bleckens om roete keersen up te stellen.

Item een clavesimme.

Item twee stoellen met zwart leeir bedect.

Item vier vrauwe stoelen.

Item twee branders ende een tanghe.

Item 2 verkeerbarders ende een daembart.

Item een scabellebanc die vanden huuze quam.

Item zes cussens met abt Antheunis waepene.

Item twee tapytsche zittecussens.

Inde camere van Dunnen daerneffens.

Een lydecant met drie groene saeye gordynnen, met dobbele groene rabbatten ende bovenghedect met groen saey.

(f. 3r.)             Item een schoon bedde ende onder tbedde een maeltratse, up tbedde een tierentein deccleet met een roode saerdge, met een tappits met abt Pieters wapene met een spaensche zaerdge die vander Groude commen es, daerboven een mesyenet.

Item een lyzecoutse met een bedde ende oorpullen.

Item een tafele met een carpette.

Item een manstoel ghedect met zwart leeir.

Item twee vrauwe stoelen met leeir becleet.

Item VI tapytsche cussens met abt Pieters wapene.

Item een garderobe met een damaste dwaele daerup een tafereel met de figure van onze Vrauwe.

Item twee motale candelaers.

Item inde zelve garderobe een tapytscleet met abt Pieters wapenen, met een tafelcleet van Turcsche tapytserie.

Item onzen Heere beeildeken hanghende neffens de coutse.

(f.3v.) Item boven de duere alzoomen naer de galderie gaet, een Madaleene beeildeken.

Item noch een rondt Onzevrouwe  beildekin.

Item een sint Jans beildekin.

Item twee branders.

Item een tanghe, scippe ende vorcke, commende vande prelaets camere.

Item een sint Jans beeildekin van borduere, twelc pleicht te hanghen inde prelaets camere met noch een Onzevrouwe beeildeken, ende noch een beeildeken met onze Heerens hooft.

Item noch vande prelaets camere, een beilde van Sinte Pieters.

Item twee scabelle bancken, deene commende van Brugghe ende dander van tsinghel huuzeken.

Inde Camere boven de Dune Camere

Item up de coetse die naghelvast es een bedde met een tierenteyn cleet, met een roode saerdge, met een tapyts deccleet, met twee groene gordynen, ende een rabbat.

(f. 4r.) Item een ander coetse met een bedde daerup met een wullen deccleet, een roode saerdge, met een tapyts deccleet, met twee groene gordynenende een rabbat.

Item een tafele met een tappyts cleet.

Item inde zelve camere, een garderobe, daerup een witte dwale, een tafereel daerin gehefigureert Marie ende Joseph, twee motale candelaers.

Item twee siedgen.

Item een kiste daerin twee tappytsen ende iii tapitsche cussens.

Item twee tapytsen ende een Spaensche saerdge, commende vander Grouwe.

Item noch in dezelve kiste een tapitsche saerge, die plach te ligghen upden prelaets camere.

Item een manstoel enden vrouwe stoel, beede geghecleet met zwart leeir.

Item boven de tafele een Lucresia.

Item twee branders en een tanghe.

Inde Middelcamere

Eerst inde coutse die naghelvast es een bedde met een wulle deccleet met een tapijtsche saerdge, met drie gordynen ende een dobbel rabbat ende een meyne net, ende een Spaensche zaerdge, commende vander Grouwe.

(f. 4v.) Item een tridsoor met witte dwaele daerup den huuze vander Doest.

Item twee candelaers met twee groene wasse keerssen.

Item een langhe tafele met een tapits met abt Anthuenis wapene de welcke pleicht te stane inde camer van Dunen.

Item een lyzecoutse daerin een bedde ghemact van een tyck die inde garderobe lach int cleen camerkin.

Item zes schabellen.

Item een cuupzetele.

Item over tafele een onze Vrauwe beeilde met ynghelkins.

Item voor t’cafcoen een tafereel met de figuratie van onze Vrauwe met den eenhooren.

Item twee branders met abt Joos wapene ende t’convents wapene.

Item een lys die pleicht te stane inde camer van Dunen.

Inde camer met III bedden.

Item drie coutsen met twee voetbancken achtereen staende elc met een bedde, up t’eerst een wit laken beddecleet elc met een blau sardge.

(f. 5r.) Item drie oude houtte zetels daerof d’eene een cuupzetele es.

Item een groote kiste waerin ligghen XVI oorcussens, de viere commende van boven de Dunecamer al zonder fluwinen.

Item een langhe banck.

Item een tridsoor met een witte dwale met eene onze Vrauwe beeilde, met twee motale candelaers zonder keerssen.

Item een tafele met een tapytscleet ghedect.

Item een groot tappyts met een cleen tapyts met abt Joos wapene.

Item vier scabellen die pleghen te staene inde camer van Dunen.

In Joos Verhouvens camere.

Een coutse met een bedde met een wit laken beddecleet daerup een tapits caergoeken.

Item een beddeken met een carpettgen commende uut de poest.

Item een cuupzetele.

Een ronde tafele.

Drie schabellen.

Een lyzekin.

Een branderkin.

(f. 5v.) Int camerkin daerneffens.

Item een beddekin met een oorpullen ende quaet carpettgen commende uut de poest.

Upden Beyaert zes coetsen met zes bedden daerof tdeen bedde comt uut de poest.

Item twee caerpetten die uut de poest commende zyn.

Item noch twee carpetten met een culcte commende uut de poest.

Twee kisten ende een quade lys.

Up B. Ostens camere.

Een coetse met een bedde ende een roode saerdge met een oorcussen.

Item een tridsoor met twee motalen candelaers.

Een schuuftafele.

Een lyst.

Item een kiste commende van Eydrop.

Item twee groene gordynen commende van Eydrop met een rabbat.

Item een tafereelkin van Ste Jeronimus met noch een doots hooft.

(f. 6r.) Item voor B. Ostens camere drie ydel groote kisten met een yzer kistkin.

Int cappellaens camerken.

Item een coetse met een bedde met een wit wulle beddecleet ende een roode chaerge commende vanden huuze.

Item noch twee groene gordinckens met een rabbat met een quaet tapijtskin, een oorcussen met een voetbanck.

Item een scabbelle met een tridsoor ende tafelkin.

Item IX quade beddekins met oorpullen commende uut de poest.

Up den cleerzoldere.

Een tafele met twee scraghen ende een roode gheschilderde zetele.

Int jonckwyfs camerken.

Twee coutsen met twee bedden met twee oorcussens d’eene met een dobbel deccleet met een quade culcte, tdander met een culcte ende een gheluwe carpette commende uut de poest.

Item een cuupzetele, een tafele, een scapraeiken ende een scabbelle.

(f. 6v.) Inde prelaets camere.

Een coetse naghelvast met een bedde daerup een maeltratse, een oorpulle, een oorcussen, een spaensche zaerdge, een wit wulle beddecleet met een tapitsche zaerdge met de wapene van abt Anteunis ende convents wapen, commende vanden huuze te Brugghe.

Item daerboven een mesie net met een beeldekin van ecce homo.

Item voor de coetse een tapijts rabbat met abt Pieters wapene met twee groene saeijen gordynen.

Een glasen boort.

Een motale wiwatervat met eenen quispele.

Item ande coetse een idele kiste met een quaet carpettgen.

Item neffens d’ander zide vande coetse eenen stoel met een lere leene.

Item een schilderie van St Antonius temptatie.

Item een garderobe met 4 motale candelaers daerof twee commen vanden huuze te Brugghe.

Item twee roode fluweele cussens met noch een groene ghesteken metter naelde ende twee verghulde pottekins.

(f. 7r.) Item een tafereel met diveersche ghesneden beeilden, daerboven een cruucefix met een cruucefix beeilt.

Item boven de duere zo men uutgaet een schilderie vander historie van Davidt.

Item boven de duere neffens de garerobe een yvooren beildekin.

Item noch eene ghesneden beeilde vande coronatie van onze Vrauwe.

Item een idel kiste met een lessenare achter de duere commende uut de poest.

Een leeire flaskin.

Een groote ydel kiste.

Een ronde houtte tafelkin.

Item een tridsoor met een rabbat behanghen met gulden peerkins.

Item twee mottaele candelaers met twee roode houtte keerssen.

Item een tafereel van bordure van Veronica met een glas daervooren met abt Pieters wapene.

Item een glazen lanteeirnekin.

Twee cuskens.

Een houtte paskin.

(f. 7v.) Item boven tvoorscreven tafereel es een tafereelken van crucifix met twee dueren.

Item een tafele met een groen tafelcleet.

Item een groote speghele met een pauwillioen met twee gordinkens met vergulde bellekins.

Item v beildekens daerof td’eene es een onze Vrauwe beildeken ende d’ander up pampier.

Een blasebalch.

Item int cafcoen een slicht tangheskin met ii yser branders.

Item voor t cafcoen een rabbat van tappyte.

Item boven t’cafcoen een beilt van t’vrauken bevonden in overspil.

Item noch een tafereel vande poincture van abt Vincent zaligher memorie.

Int camerlincx camerkin.

Item een coetse met een bedde oorpulle met een groen carpet commende uut de poest met noch een groen quaet cleet.

(f. 8r.) Int achtercamerken.

Item inden eersten een lydecant behanghen met groene saeye gordinen daerup een bedde een oorpulle ende een oorcussene, een wit lynnen deccleet met een roode zaerdge ende een spaensche zaerdge commende vande capellaens camere en een mezienet.

Item neffens tbedde een houtte zetele met eenen bril.

Daerby een groote ydel kiste.

Item noch een mottale sperwatervat commende van capellaens camerken.

Item een tafereel met een doods hooft.

Item een voetbolleboghe.

Item een cleen tafelkin met een tapyts cleet met abt Pieters wapene.

Item een tridsoor met een quaet rabbat, daerup een tafereel van onze Vrauwe met ii duerkins.

Item noch een tafereelkin met blommen bezet.

Item int cafcoen een blasenbalch met twee hooghe ysere branders.

Item boven t cafcoen een rabbat van tappyts ende daerboven drie (f. 8v.)  ghescilderde beeilden tdeene van de heleghe Dryvuldicheyt ende de andere van onze Vrauwe ende van Veronica.

Een cuupzetele.

Een lys met een cuskin.

Een garderobe.

Item boven de garderobe eene witte dwale ende een tafereelkin met ii dueren van onze Vrauwe met zyde blommen verchiert.

Item een St Jacop, van houtte gesneden.

Item ii mottale candelaers met eenen pappaert met zyn hemdekin ende keerlekin.

Item een tafereel daerinne staet Sint Salvators.

Item een cruusefixs in linwaet.

Een quade leinstoel.

In Abt Antuenis comptoor

Een groote ydel kiste

Een banck ende een scabbelle

(f. 9r.) Item van linwaet ghevonden inde garderobe int clein camerkin.

Item twee dozinen ende vyf dammaste serveeten.

Item een dammast schoonlakene.

Item vande houde serveeten boven de vier dozynen die vercocht zyn inde venditie ende verbezicht zynder bevonden noch VI dozynnen ende vive.

Item noch gemact tzidert den latsten inventaris zeven dozinen ende tien serveeten.

Item een bancketeer serveete.

Item zeven scholakens met doornicxs werck.

Item twee scholakens gheseyt pavie werck.

Item een scholaken lanck IX ellen pavie werck.

Item VII scolakens venits.

Item noch drie scolakens pavie werck.

Item noch VII cleene scholakens die nyeuwe gemact zyn pavie werck.

(f. 9v.) Item zestien handwalen.

Item twee scheerdwalen.

Item iii tridsoordwalen, de twee nyeuwe ghemact ende de oude ghebrocht vande huuze vander Doest.

Item XIX fluwynnen onder goed ende quade.

Item 3 mandate scorcleers.

Item XI paer slaeplakens van twee breeden daerof t’een paer niet en doocht.

Item noch twee paer slaplakens van twee breeden nyeuwe ghemact.

Inde zale.

Item inde kiste anden muer iii paer van onderalve breede oude slaeplakens.

Item noch VII paer nyeuwe slaeplakens van onderalve breede.

Item VII paer oversleghen nieuwe ghemact daerof datter een paer niet en duecht.

Item XXXII paer buecken al nieuwe ghemact binnen den tyt van myn Eerw. heere.

Item IX houde droochdoucken.

(f. 10r.) Item noch XXIIII nieuwe droochdoucken gheheeten terwegraen.

Item twee scholakens voor de knechten, oude.

Item acht nieuwe scholakens voor de knechten.

Item zeven knechten handwalen daerof de iiie nieuwe zijn.

Item XII schortecleers onder goede ende quade.

Item een stic scholaken van XXXVIII ellen.

inde kuekene van thin, mottael yserwerc ende anders.

Item iii groote platteelen met groote boorden staende up t’boordt.

Item daernaer noch vier groote plateelen maer mindere dan de voorgaende die commen van Crabbendycke ooc met breede boorden.

Item XII plateelen met abt Antuenis wapene.

(f. 10v.) Item ii dozinnen van een soorte met abt Anteunis wapene.

Item XXIII middelbaer platteelen met abt Antheunis wapene.

Item twee dozinnen platte scuetels met abt Antuenis wapene.

Item drie boter platteelen met abt Pieters wapene.

Item XXI saucieren met abt Antuenis wapene.

Item twee dozynen sauchiertailliooren met abt Pieters wapene.

Item ii dozinnen platte taljooren met abt Pieters wapene.

Item noch een dozyne sauchiertaljooren ongeteeckent die verwisselt zyn over quade tailliooren die uut de poest quamen.

Item XVIII scuetels ongeteekent.

Item 3 beckens met twee lampetten.

Een olybekerkin.

Vier zoutvaten.

Twee dozyne coppetassen.

(f. 11r.) Item zes wynstoopen.

Twee wynvierendeelen.

Twee totecannen.

Twee kitten die men ghewisselt heeft voor een oude tinnen pot ende een quaet lampet.

Item een wynvierendeel.

Twee tinne bierstoopen.

Item drie zoupeel cannen.

Item dertien waterpotten.

Item ii mostaertpotten.

Item eenen grooten tinnen com om zoppen uut te etene.

Item een tinnen camerpot, die van Brugghe commen es vanden huuze vander Doest.

Item een tinne stermynne.

Item een tinne wynstoop ende 4 plattelen commende uut de poest.

Item zes tinne candelaers.

(f. 11v.) Item twee platte tinne croessen.

Item een dozyne tinne lepels.

Mottael.

Item .v. mottale beckens met een scheerbecken ende een scheercanne.

Item twee copere commen met hooren, commende uut de poest.

Item drie motaele haeckers.

Item een copere waterback met twee ooren commende uut thof vander Doest.

Item een mottale gotelinck commende uut de poest.

Item X platte candelaers van mottael.

Item XIIII upgaende candelaers daerof de twee commen uut de poest.

Item IX ketels daerof eene uut de poest commen es.

Item een hammeketele.

Item een groote wasketele.

Item een motale mortier met een mottaele stampere.

(f. 12r.) Item vier cooper potten ende ij gotelingen daerof ter eene uut de poest compt.

Item twee caffooren daerof tdeene uur de poest quam.

Vier vispanen.

Een cooper watersceppere.

Twee cooper bueterpannen.

Item een copere stermynne.

Item een handtvat.

Item een vierclocke.

Item een leenwere.

Item noch vier copere commen met ysere hooren.

Yserwerck

Item v braetpannen waerof de twee commen zyn uut thuus vander Doest.

Item v speten onder cleen ende groot.

Een ijstrument daer de speten mede alleene wenden.

Item vyf ijser lepels.

(f.12v.) Item een drooplepele die vanden huuze commen es.

Item zeven roosters onder cleen ende grootdaerof de IIe uut de poest commen.

Item zeven potdexels daerof de twee van Brugghe uut den huuze commen es.

Item V poteijnsen ende cuusche.

Item een cort hanghelkin.

Item een crauwele ende een vorxkin.

Twee capmessen een yser vispaen.

Drie yzer keerssnuters.

Vier staelysers.

Twee ysere pannen.

Item noch een ysere panne commende uut de poest.

Twee groote wendestaken.

Twee ysere latten om voor de pannen te stellen.

Item twee tommeleurs.

Item een clein wendestaxkin.

Twee tanghen ende een scippe.

(f. 13r.) Twee branders.

Een yzere latte met drye hanghels.

Twee hangysers daerof tdeene uut de poest comt.

Een mottale mortyer met een ysere stampere commen vanden huuze.

Item VII yser potten onder cleen en groot.

Item een oorloodge twelck pleicht te hanghen inde kueken van myns heeren huus te cloostre,  tzelve orloodge geleent Gs Dix by consente van den pryor ende es noch inde poest.

Item noch een cleen oorloodzeken ooc ghehangen inde kuekene twelc nu heeft Mr Jan de Brune pastor van Coolkercke.

Voetnoten

[1]    De eerste auteur ontdekte het stuk, zag het belang ervan in en zorgde voor de transcriptie; de tweede auteur zorgde voor inleiding, situering, tekstcontrole, vertaling en woordverklaring. In dit eerste deel wordt na een inleiding de tekst van de boedelinventaris gepubliceerd. In de volgende aflevering van Rond de Poldertorens komt de vertaling van het stuk samen met de woordverklaring, net zoals gebeurd is voor de publicatie van het 16de-eeuwse Memoriaelbouck van het klooster Sarepta, zie N. Geirnaert, ‘Het ‘Memoriaelbouck’ van zuster Sophia Pickx, priorin van Sarepta in Moerkerke (1557-1559): een zeldzaam getuigenis uit een klooster’, - Rond de Poldertorens, 57 (2015), p. 85-107 en 110-133.

[2]    N. Geirnaert, ‘Opheffing en ontbinding van Ter Doest’, - R. Desmedt, M. Lingier, B. Beernaert en L. Vandamme (red.),  Lissewege en Ter Doest. Geschiedenis van het witte dorp en zijn abdij. Monnikenwerk, Tielt, 2003, p. 48-50.

[3]    Het archeologisch onderzoek is sinds 2021 opnieuw opgestart, en kreeg begin 2022 heel wat aandacht in de media, zie nu vooral www.raakvlak.be/2022/02/17/abdij-ter-doest-onthult-zijn-geheimen. 

De abtswoning van de abdij Ter Doest in Lissewege in 1577: een overzicht van het interieur en de inboedel - Deel 1

Steven De Graeve en Noël Geirnaert

Rond de poldertorens
2022
02
52-061
BV
2025-01-09 14:40:32
Statcounter code invalid. Insert a fresh copy.