De Straatverlichting te Dudzele tussen 1867 en 1926

De Straatverlichting te Dudzele tussen 1867 en 1926^[1]

Dirk  Pieters  

Vóór 1867 was er ’s nachts geen enkele vorm van verlichting op het grondgebied van Dudzele. De maan en de sterren waren de enige lichtbronnen. Bij betrokken hemel moest men zich oriënteren op het vage lichtschijnsel uit het raam van een herberg of een huis. De landbouwers en de bewoners van buiten de dorpskom gebruikten
’s morgens of ’s avonds lantaarns met een kaars of olie.

Op de gemeenteraad van 7 november 1867 besliste men om in de dorpskom vijf lantaarns te plaatsen:

• Op het Dorpsplein ter hoogte van het nummer 3, aan de waterpomp. Deze lantaarn is duidelijk te zien op de oudste postkaarten van de dorpskom
  (afb 1).
• Nog op het Dorpsplein aan de molen van Maenhoudt, dit is heden het huisnummer 32.
• Aan de oude gemeenteschool, waar later ook het gemeentehuis van Dudzele zou komen, dit is nu Sint-Lenardsstraat 28.
• Eveneens in deze straat aan het huisnummer 41, het huis van bakker Constant Ingels, dit is recht tegenover de toegangsdreef naar de kerk.
• In de Westkapelse Steenweg, ter hoogte van de toegangsdreef naar de kerk.

Er waren twee soorten verlichtingslantaarns, deze op gietijzeren palen en deze op gietijzeren muurankers. De lantaarns zelf waren meestal uit koper of messing.

In de gemeenteraadszitting van 7 december 1870 werd beslist om een bijkomende lantaarn op ijzeren kolom te plaatsen aan de grote gracht ter hoogte van het huis van mevrouw weduwe Lodewijk De Maesschalck, heden Zwaanhofstraat 4. De vergoeding van lantaarnontsteker Petrus Vanhoutte werd aangepast.

Op 23 februari 1884 beslist de gemeenteraad lantaarns te plaatsen op beide uiteinden van de twee bruggen van de twee kanalen. Dit zijn de Zelzatevaart en de Leopoldsvaart. Op 26 juni 1890 komt men overeen dat er nog een lantaarn mag geplaatst worden aan ‘kilometerpaal 6’, dit is heden Dudzeelse Steenweg 702.

Vóór 1900 kwam de gemeenteraad steeds bijeen in een herberg, dit bij gebrek aan een degelijk gemeentehuis. Men besliste per jaar in welke herberg de vergaderingen zouden doorgaan. Het ‘Gasthof Sint-Joris’ (heden Sint-Lenardsstraat 45) kwam daarvoor in aanmerking alsook het ‘Hof van Commerce’ (heden Westkapelse Steenweg 27). Het zal wel geen toeval zijn dat er een lantaarnpaal werd geplaatst vóór deze herberg. In 1895 beslist men om de bijeenkomsten van de gemeenteraad te laten doorgaan in ‘De Drie Zwanen” bij Gregoor Devulder.

Afb 1: De lantaarn op het dorpsplein.

Afb 2: De verlichtingspaal aan de ‘viermeulen’

Afb 3: De lantaarn aan herberg ‘In de Nieuwstraat’

In 1901 beslist men een verlichtingspaal te zetten aan ‘De Viermeulen’, een herberg en graanmolenbedrijf van Louis Monbaliu (afb 2). De graanmolen werd niet meer aangedreven door de wind maar door een stoommachine en later door elektriciteit. Later heeft de familie Faict het bedrijf overgenomen (heden Dudzeelse Steenweg 690).

In 1905 mocht er één komen aan herberg ‘In de Nieuwstraat’ van Camiel Pintelon, heden Duivenkete 3 (afb 3).

In 1907 plaatste de gemeente een lantaren “aan den hoek der Nieuwe Straat komende op den Brugschen steenweg” heden Errembaultstraat, en besloot oude lantarens te kopen van de gemeente Koolkerke.  Deze waren “in ongebruik aldaar gevallen door het plaatsen van gaztoestellen”.

In 1909 en 1912 tenslotte, beslist de gemeenteraad om hier en daar, waar het noodzakelijk was, nog straatlantaarns te installeren. In totaal zouden er een 25-tal gestaan of gehangen hebben in Dudzele.

Er kwam een lantaarn op ijzeren paal aan de Herdersbrug die door de aanleg van het kanaal Brugge-Zeebrugge na de eeuwwisseling in gebruik kwam.

Ook aan de nieuwe gemeenteschool in de Damse Steenweg kwam er een lantaarn op muuranker. Pol Danneels noteerde voor ons nog andere plaatsen waaronder:
de muur van de kloosterschool (De Lenaard), het huis van Sidonie Peere (St. Lenardsstraat 7), huis Camiel Pintelon aan café ‘In de Nieuwstraat’ (Duivenkete), aan café ‘In de Reizigerskring’ nu Dudzeelse Steenweg 720/722, huis van Mietje Ballegeer (?), aan het lijkhekken Westkapelse Stw., huis Maria De Sutter (Westkapelse Stw. 32), huis Roger Bultinck (Westkapelse Stw. 17).

Gas of Elektriciteit ?

Op 3 maart 1909 meldde schepen Notterdam, dat hij onderhandeld had met “den heer De Brouwer, bestuurder van het gazgesticht van Brugge”.  De gastoevoer kon echter niet tot stand gebracht worden.

De gastoevoer en de elektriciteit hebben Dudzele dus niet vóór de Eerste Wereldoorlog bereikt.

In de gemeenteraadszitting van 16 juni 1925, onder voorzitterschap van burgemeester Dr. Alphonse De Haene, stelt het Brugse elektriciteitsbedrijf ‘Desclée’ een contract voor, om straatverlichting aan te leggen in de dorpskom. Dat wilde zeggen dat er straatverlichting lag tot waar de burgemeester, schepenen en raadsleden woonden…! Dus de meest bebouwde kom met enkele uitschieters. Kostenraming: 150.000 frank.

Natuurlijk kwam daartegen protest en dat leidde tot een uitbreiding van het elektriciteitsnet, ook naar de huizen toe, er werd stroom ‘afgetapt’ vanaf de hoge verlichtingspalen. Toch duurde het nog lange tijd eer overal, vooral ‘te lande’, elektriciteit voorhanden was.

Afb. 4: de koperen lantaarn in het museum

In de gemeenteraad van 9 december 1925 werd beslist om de lantaarnpalen met olielamp in zijn geheel te verkopen aan 50 frank per stuk, de muurankers met lantaarn en lamp aan 20 frank. De niet verkochte exemplaren werden op de zolder van de klaslokalen van de gemeenteschool bewaard. Uit doorgaans welingelichte bron vernamen we dat in de tijd vóór de afbraak van die school, die lantaarnpalen én de olielampen op een nacht voetjes hebben gekregen…

Gelukkig heeft de Heemkring Dudzele nog een origineel exemplaar van zo’n koperen lantaren in zijn bezit (afb. 4). Als deel van onze vaste collectie is dit stukje erfgoed steeds te bezichtigen in ons heemkundig museum ‘de groene tente’.  Tijdens de Erfgoeddag editie 2021 stelden wij dit kleinood uitzonderlijk ten toon in “De Tube” Westkapelse Steenweg.

De wandeling die werd uitgestippeld t.g.v. de Erfgoeddagen 2021 kan nog steeds met de ErfgoedApp worden gedaan (Afb. 5) maar ook virtueel kan je die vanuit je luie zetel bekijken op onze website of op onze facebookpagina.

Afb. 5: de wandeling

De lantaarnontstekers: wie waren zij?

De lantaarns dienden uiteraard ook te worden ontstoken.  Daartoe werd een gemeentelijk reglement opgesteld dat als volgt luidde:

• Als brandstof zou petroleum-olie (‘petrol’) gebruikt worden.
• De lantaarns werden ontstoken wanneer de duisternis inviel en gedoofd om 22 uur. Op zondagen was dat om 23 uur en met de kermis de zaterdag en de zondag om middernacht. Het gemeentebestuur kon andere uitzonderingen toestaan.
• De ‘lantaarnman’ moest zelf instaan voor de aanschaf van de petroleum en de wieken en hij moest bovendien het glas vervangen wanneer dit zou gebroken raken.

Er werd een aanbesteding uitgeschreven: de laagst biedende zou de ‘job’ krijgen. Petrus Vanhoutte deed een bod van 150 frank voor een periode van 6 maanden en werd aangesteld. Hij werd dus de allereerste lantaarnman van Dudzele.
Hij deed deze job van 1867 tot 1873.

Afb. 6: Bidprentje van Pieter Marreyt

In 1874 werd Pieter Marreyt aangesteld als ‘lantaarnman’, hij bleef dit doen tot 1904. Pieter Marreyt overleed in 1926 op de leeftijd van 92 jaar (Afb. 6).

In 1904 werd Joseph Marreyt aangesteld als ‘lantaarnman’ in opvolging van zijn vader Pieter. Joseph had net als zijn vader een diverse dagtaak: naast ‘lantaarnman’ was hij grafdelver, stoeldraaier (= stoelenmaker), metser en horlogemaker. Joseph is ‘lantaarnman’ gebleven tot in 1926, het jaar dat men begonnen is elektriciteit aan te leggen in Dudzele. Joseph overleed in 1949, hij werd 83 jaar oud (Afb. 7).

Afb. 7: Bidprentje van Joseph Marreyt

Bronnen:

• Maurits Coornaert, ‘Dudzele en Sint-Lenaart’, Dudzele, 1985
• het privé-archief van Leopold Danneels
• Stadsarchief Brugge, Gemeentearchief Dudzele, nrs. 7-9: notulen gemeenteraad 1863 – 1933
• Johan Ballegeer en Leopold Danneels, ‘Dudzele in oude prentkaarten’ Zaltbommel, 1981
• Archief Heemkring Dudzele, eigen beeldbank Dudzele
• Privéverzameling Dirk Pieters

 Voetnoot

 ^[1]    De auteur, voorzitter van Heemkring Dudzele vzw, schreef deze tekst naar aanleiding van Erfgoeddag 2021.