WO I in de Zwinstreek - Brugge

Brugge _{(zie tabel 15A)}

Tegen de buitengevel van de militaire kapel in de Karthuizerinnenstraat te Brugge werden vijf gedenkplaten voor de militaire en burgerlijke slachtoffers en de gefusilleerden uit de Eerste Wereldoorlog geplaatst (figuur 61). Deze platen, die naast elkaar hangen, zijn van wit marmer met een geprofileerde hardstenen omlijsting en zijn bekroond met een gebogen volutenfronton. In het fronton is een gebeeldhouwde rolwerkcartouche uit witte natuursteen geplaatst, waarin, omringd door vruchtentrossen, afwisselend de wapenschilden van België, West- Vlaanderen en Brugge zijn aangebracht. Bovenaan op de eerste plaat (figuur 62) staat een kruisje met eronder “Tot vroom aandenken aan Brugge’s dooden 1914 1918’ en “Officieren onderofficieren en soldaten’’, met daaronder de namen die vervolgen op de tweede, de derde en de vierde plaat. Op de vierde plaat staan ook de namen van de burgerlijke slachtoffers, alsook op de vijfde plaat, waarop ook nog de namen van de gefusilleerden staan. De namen staan alfabetisch gerangschikt in uitgehouwen letters. Elke plaat is 297 cm hoog en 192,5 cm breed^[1].

Figuur 61. Vijf gedenkplaten voor de slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog aan de buitengevel van de militaire kapel, Karthuizerinnenstraat, Brugge - © Geschied- en Heemkundige Kring Sint-Guthago  

De gedenkplaten werden onthuld op 23 oktober 1927, met in de voormiddag eerst een plechtige mis met een sermoen door aalmoezenier E. Dumon en de inzegening van de crypte in de kapel door Mgr. G.J . Waffelaert. Om 14 uur kwam prins Leopold aan die op de Burg een stoet schouwde van schoolkinderen, arbeidersorganisaties, turnverenigingen, Vlaamse en Vaderlandse maatschappijen en de oud-strijdersverenigingen. De prins volgde daarna de stoet naar de Karthuizerinnenstraat, waar er een rede uitgesproken werd door de burgemeester. Vervolgens hield prins Leopold een korte toespraak met een dankwoord en werd er afgedaald in de crypte^[2].

Figuur 62. De eerste gedenkplaat voor de slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog aan de buitengevel van de militaire kapel, Karthuizerinnenstraat, Brugge - © Geschied- en Heemkundige Kring SintGuthago

De oprichting van de militaire kapel in Brugge kende een hele voorgeschiedenis. De eerste voorstellen voor een Brugs gedenkteken dateren van januari 1919. Naast de voorstellen van de stedelijke commissie werden er ook voorstellen gedaan door de N.O.S. (Nationale Oud-Strijdersbond, later N.S.B., Nationale Strijdersbond) gericht aan het stadsbestuur en waarbij er zelfs ingezameld geld voor een gedenkteken aan de stadskas werd overhandigd. Er rezen echter problemen wanneer men maar niet kon beslissen over de plaats en de aard van het gedenkteken en omdat de stem van de oud-strijdersverenigingen en het Verbond der Invaliden niet werd gehoord. De spanning culmineerde toen in1927 toch de Karthuizerinnenkapel werd ingericht als Brugs gedenkteken en het ingezamelde geld hiervoor werd gebruikt. Het ondertussen opgerichte Verbond van Vaderlandse Verenigingen verweet de stad dat de militaire kapel eigenlijk een gedenkteken met privé-karakter was en met een confessioneel aspect en dat de moeilijke ligging bovendien geen viering door de oud-strijders toeliet. Als gevolg hiervan richtte het stadsbestuur een praalboog op tussen de Oude Burg en de Karthuizerinnenstraat, die gebouwd werd in 1929-1930, om zo de aangrenzende kapel tot officieel oorlogsgedenkteken van de stad Brugge om te vormen en omdat een praalboog een gepaste toegang tot de Karthuizerinnenstraat zou zijn. Maar het Verbond van Vaderlandse Verenigingen eiste het recht op om een eigen gedenkteken op te richten. De uiteindelijke oplossing waarmee alle belangengroepen konden instemmen kwam er pas in 1951 met de oprichting van het koning Albert I-ruiterstandbeeld op ’t Zand. In de eerste plaats ging dit om een “machtsstrijd” tussen democratisch verkozen politieke organen (het schepencollege en de gemeenteraad) en een drukkingsgroep (het Verbond van Vaderlandse Verenigingen). Maar er speelden ook andere elementen mee: persoonlijke, politieke, confessionele en de “klassieke Vlaams-franskiljonse” tegenstelling^[3].

Na de Tweede Wereldoorlog werden twee bijkomende platen geplaatst met daarop de namen van de nieuwe slachtoffers.

De gedenkplaten werden in 1981 gereinigd^[4].

Naast het officiële monument werden er in Brugge nog een aantal andere gedenktekens die namen bevatten van gesneuvelde militairen uit de Eerste Wereldoorlog opgericht. Deze zijn meer specifiek gebonden aan een geografisch deel van de stad of aan specifieke instellingen. Zo is er een gedenksteen voor de militaire en de burgerlijke slachtoffers van de parochie Sint-Anna, op de hoek Rodestraat-Peperstraat (1928), een gedenkplaat voor de militaire slachtoffers in de O.-L.-Vrouwekerk (1923), in de Sint-Jakobskerk op het Sint-Jakobsplein en in de Sint-Walburgakerk op het Sint-Maartensplein (1927). In de Sint- Salvatorskathedraal werden gedenkplaten voor de militaire slachtoffers, de priesters en de seminaristen (gestorven door krijgsgeweld of in dienst der krijgshospitalen) van de Sint-Salvatorsparochie tegen de rechterzijmuur aangebracht (1923).

Er werd een gedenkplaat geplaatst voor de gesneuvelde personeelsleden van het ministerie van Financiën in het Financiecentrum in de Gustave Vincke- Dujardinstraat (1921), een aediculum^[5] voor twee gesneuvelde politieagenten in de hal van het voormalige politiecommissariaat in de Hauwersstraat (1922), een gedenkplaat ter herdenking van de gesneuvelde personeelsleden van de R.T.T. in de hal van het voormalige R.T.T.-gebouw in de Hoogstraat (1923), een gedenkplaat voor de gesneuvelde personeelsleden in het voormalige Postgebouw op de Markt (1924) en een gedenkplaat voor de gesneuvelde personeelsleden van de Belgische spoorwegen in de toegangshal van het stationsgebouw (1923).

Ook in een aantal scholen werden gedenkplaten aangebracht, zoals voor de gesneuvelde oud-leerlingen van het Sint-Franciscus Xaverius Instituut in de Mariastraat (1920), voor de gesneuvelde oud-leraar en oud-leerlingen van het Sint-Leocollege op de Potterierei (1922), voor de gesneuvelde oud-leerlingen van het Koninklijk Atheneum in de Sint-Clarastraat (1921), voor de oud-leerlingen van de Rijksmiddelbare staatsschool op de Spiegelrei, voor de gesneuvelde oud- leerlingen van de Rijksrniddenschool in de Verwersdijk en voor de gesneuvelde leerlingen van bet Sint-Lodewijkscollege in de Zilverstraat (1920)^[6].

Al de namen van overleden militairen op deze monumenten staan ook op de vijf gedenkplaten aan de buitengevel van de militaire kapel in de Karthuizerinnenstraat.

Voor enkele militaire regimenten werden herinneringstekens geplaatst, zonder namen van gesneuvelden te bevatten. Naast de ingang van de voormalige Knapen-Rademakerskazerne, Langestraat 122, werd een gedenkplaat voor het 3de lansiersregiment en kolonel A.E.M. Hagemans aangebracht, met de tekst: “Hier was gedurende 31 jaar gehuisvest het 3de regiment der Lansiers; en van hieruit is het opgetrokken naar den wereldoorlog van 1914-1918, den 3^den Augustus 1914, onder het bevelhebberschap van kolonel A.E.M. Hagemans. 111 van de manschappen sneuvelden voor het vaderland’. Deze gedenkplaat werd in 1926 door het derde lansiersregiment onthuld^[7]. En op de muur van de binnenplaats van het voormalig Militair hospitaal in de Peterseliestraat werden drie gedenkstenen voor het 4de en 24ste linieregiment geplaatst (1923, 1928)^[8].

Op de vijf gedenkplaten in de Karthuizerinnenstraat staan de namen van 411 overleden militairen uit de Eerste Wereldoorlog (tabel 15A). Vijfenveertig van hen hadden niet Brugge als officiële woonplaats en van acht is de woonplaats niet bekend. De gemiddelde leeftijd bedraagt 26,1 jaar. De jongste was 16 jaar en de oudste 66 jaar. Tweeënnegentig waren gehuwd (22,4%), 303 ongehuwd (73,7%) en twee waren weduwnaars. Van veertien is de burgerlijke staat niet bekend.

Driehonderdzeventien militairen zijn overleden in België (77,1%), negentig in het buitenland (21,9%) en van vier is de overlijdensplaats onbekend. Van de negentig in het buitenland overleden er 72 in Frankrijk, 6 in Engeland, 5 in Afrika, 4 in Duitsland, 2 in Nederland en 1 in Zwitserland.

In 1914 overleden er vijfennegentig (23,1%), in 1915 drieënvijftig (12,9%), in 1916 veertig (9,7%), in 1917 negenenveertig (11,9%), in 1918 honderdvijfenvijftig (37,7%), in 1919 dertien (3,2%) en in 1920 en in 1921 telkens één. Voor de twee jaren 1914 en 1918 samengenomen betekent dit tweehonderdvijftig overledenen of 60,8% ten opzichte van de andere jaren. Na de wapenstilstand van 11 november 1918 zijn er nog zesentwintig soldaten overleden.

Wat de doodsoorzaken betreft, zijn er 303 overlijdens door verwondingen en 86 door ziekte. Van 22 is de oorzaak niet bekend.

Op de gedenkplaten staan de namen van 187 miliciens, 102 oorlogsvrijwilligers en 61 beroepsvrijwilligers. Negenendertig hadden de rang van korporaal of brigadier^[9]. Er waren drieënvijftig onderofficieren en zesenveertig officieren bij, waarvan de hoogste in rang een generaal-majoor was. Daarnaast was er ook nog een gemilitariseerde burgerchauffeur bij en twee soldaten die in het Franse leger dienden. Een meerderheid van 252 militairen (61,3%) maakte deel uit van een linieregiment, waarvan 103 bij het 4^de Linieregiment.

Figuur 63. Alfons Six © Brugsch Handelsblad, 29 augustus 2014, p.17

Figuur 64. Rodolphe Six © Belgian War Dead Register,
https://www.wardeadregister.be/nl/dead-person?idPersonne=37482

Op de gedenkplaten staan de namen van twee broers, Alfons en Rodolphe Six. Alfons (figuur 63) was vóór de oorlog een bekende voetbalspeler. Hij werd met Cercle Brugge Belgisch kampioen in het seizoen 1910-1911 en speelde ook bij Union Saint-Gilloise. In het seizoen 1913-1914 speelde hij bij Olympique Lillois, als eerste Belg bij een Franse nationaal kampioenenploeg en hij was ook kapitein bij de Belgische nationale ploeg met negen interlands. Alfons Six was sinds november 1907 bij het regiment van de Derde Lansiers, waar hij bevorderd was tot wachtmeester. Op 19 augustus 1914 was het Belgisch leger in volle aftocht naar Antwerpen. De linie aan de Gete wankelde. Als lansier-verkenner kreeg Alfons de opdracht om een geschreven terugtrekkingsbevel over te brengen naar een deel van de Belgische achterhoede bij Boutersem. Toen hij echter bemerkte dat de Duitse infanteristen van overal kwamen opzetten, steeg hij af en verstopte zich tussen houtstapels bij een Brabants boerderijtje. De vijand stak echter een vuur aan en toen hij wilde vluchten, werd hij ongenadig neergeschoten. Ondertussen was de “Slag aan de Oude Vijvers” in volle gang. Het verlossende terugtrekkingsbevel bereikte hen dus niet en na drie uur ongelijke strijd bleven twintig man dood achter en tachtig man werden afgevoerd als krijgsgevangenen naar Soltau in Duitsland. De gesneuvelden werden later begraven in een massagraf aan de Kromme Herent. In 1915 werden ze ontgraven en overgebracht naar het kerkhof van Boutersem. In 1925 werden sommigen van hen opnieuw begraven, met een korte plechtigheid, op het Belgisch militair erekerkhof in Veltem-Belsem, in aanwezigheid van o.a. de moeder van Alfons Six. Alfons Six was de zevende zoon van Emiel Six en Sophie Claeys. Al twee generaties lang was de familie Six in Brugge gekend als horlogemakers en
goudsmeden^[10]. Rodolhpe Six (figuur 64), de tweede oudste^[11], sneuvelde in Langemark op 29 september 1918, de eerste dag van het grote tegenoffensief. Hij was bataljon-arts met de graad van hulpgeneesheer en was vereerd met het Oorlogskruis en Ridder in de Leopoldsorde^[12].

Tabel 15A Brugge (Brugge)